Het eindejaarslijstje 2017 van Daan Pieters

Secundo: sommige schrijvers worden met een onterechte reputatie opgezadeld die ze nooit meer helemaal van zich afschudden. De Fransman Alain Robbe-Grillet werd al zo vaak ‘onleesbaar’ genoemd dat haast iedereen het is gaan geloven. Geloof het niet, lees zijn eersteling Een regicide, geschreven in 1948 en dit jaar in het Nederlands gepubliceerd, en dankzij zijn beeldende stijl kijkt u nooit meer op dezelfde manier naar mist: ‘Voorbij is de tijd dat hij optrok, de tijd van met opklaringen onderbroken slierten, van de grijsachtige sluiers waarin de contouren hun samenhang verloren; voortaan leven we in een ondoorzichtige en ononderbroken substantie die ons geleidelijk verstikt.’

Ten derde: die twintigste-eeuwse auteurs waren doorgaans minder navelstaarderig en meer op de buitenwereld gericht dan hun hedendaagse collega’s, minder geobsedeerd door onbenullige first world problems ook. Het zal allicht ook aan het tijdvak liggen. Sla er Het bal in het Kremlin maar op na, van de flamboyante Italiaans-Duitse Curzio Malaparte, dat handelt over de reis die hij in 1930 maakte naar Moskou en Leningrad. Historici wijzen erop dat hij de helft van zijn boek bij elkaar heeft gelogen en overdreven, maar hij doet het op zo’n meesterlijke wijze dat u het hem meteen zult vergeven. Het is heerlijk om te lezen hoe hij de elite van de Sovjet-Unie door de mangel haalde: ‘Rond Stalins troon stond de nieuwe marxistische adel, die hebzuchtige, wrede, liederlijke clan van parvenu’s en profiteurs van de revolutie, ballerina’s, actrices, proletarische merveilleuses, die de plaats hadden ingenomen van de aristocratie van het oude regime en die kort daarna, na vreselijke geheimzinnige processen, onder het vuur van de executiepelotons zouden sneuvelen op de binnenplaats van de Loebjanka.’

Een vierde vaststelling: we staren ons vaak blind op het centrum van de wereldliteratuur, dat tegenwoordig hoofdzakelijk lijkt samen te vallen met de Engelstalige landen, terwijl er uitgerekend in de periferie vaak spannendere dingen gebeuren. Neem nu Raduan Nassar, een weerbarstig Braziliaans buitenbeentje met een uiterst gebald oeuvre. Ook hij werd dit jaar bijna veertig jaar na datum eindelijk in het Nederlands vertaald. Vooral zijn novelle Een glas vol woede is een blijver: zelden werd de erotische spanning en psychologische strijd van een stel zo mooi beschreven (‘Heel even leken we in de slaapkamer twee vreemden die door iemand geobserveerd werden’).

En tot slot: we denken vaak onterecht dat we een klassieke auteur helemaal kennen en zijn beste werk al hebben gelezen. De kans is bijvoorbeeld groot dat u Anthony Burgess onmiddellijk met A Clockwork Orange associeert. En toch was dat niet zijn magnum opus: Burgess’ beste roman heeft 37 jaar liggen rijpen voordat Machten der duisternis dit jaar eindelijk in het Nederlands te krijgen was. Het monumentale werk (voor een keer is dit adjectief echt op zijn plaats) overspant de woelige twintigste eeuw en schetst de levensloop van de met homoseksualiteit en geloof worstelende Kenneth Toomey: ‘Ik heb de Kerk verlaten vanwege de onontkoombaarheid van het leven in zonde.’ Toch zult u dankzij Burgess’ lichtvoetige toon en onderkoelde tongue-in-cheekhumor geen enkele moeite hebben om de vuistdikke roman uit te lezen. Maar u hebt alle tijd van de wereld en kunt bij wijze van spreken nog twintig jaar wachten om deze grand cru te ontkurken.