Wat gaat er door een moeder heen als haar zoon een einde aan zijn leven maakt? Vincent, de zestienjarige zoon van de Amerikaans-Chinese auteur Yiyun Li (1972), pleegde in 2017 zelfmoord, slechts enkele maanden nadat zijn moeder een boek publiceerde over haar eigen pogingen om uit het leven te stappen. Li droeg haar nieuwste roman Waar geen reden is aan hem op. Het gehele verhaal is een dialoog tussen een moeder en haar overleden zoon Nikolai.

Hoewel er nadrukkelijk ‘roman’ op de voorkant van het boek staat, vertonen de personages veel gelijkenissen met de auteur en haar zoon: de moeder in het verhaal is ook schrijver en de zoon die een einde aan zijn leven heeft gemaakt is ook zestien jaar oud geworden. Hier speelt Li mee wanneer de moeder in het verhaal vertelt dat ze een boek schrijft over een vrouw die op haar vierenveertigste (zo oud zijn Li en dit personage ook) een kind verliest aan zelfdoding:
‘Ai, nu gaan mensen mij de schuld geven, zei Nikolai. Als je dat boek publiceert, zullen de mensen denken dat je die vrouw dat verhaal hebt gegeven vanwege mij.
De mensen mogen denken wat ze willen, zei ik.
Misschien was je die roman aan het schrijven om jezelf voor te bereiden, zei hij.
Ik heb mijn hele carrière lang geschreven om mezelf voor te bereiden, dacht ik.’

Roman
Bij een boek met zo’n intiem thema in een dialoogvorm waarin het leven van de auteur zo verworven lijkt met de gebeurtenissen in het verhaal dreigt een dagboekeffect: is dit niet té intiem, is dit wel bedoeld voor vreemde ogen? De dubbele laag in het bovenstaande citaat is een herinnering dat er een schrijver aan het werk is, dat dit verhaal juist is bedoeld voor vreemde ogen. Het wordt nergens sentimenteel. Daarnaast spreken de moeder en Nikolai niet alleen over zijn zelfgekozen dood. Ze spreken over taal, proza en poëzie, bijvoorbeeld in dit citaat:
‘Ja, zei ik, maar gedichten en verhalen proberen te zeggen wat niet kan worden gezegd.
Jij zegt altijd dat woorden tekortschieten, zei hij.
Woorden schieten tekort, ja, maar soms kan hun schaduw wel het onzegbare bereiken.’

En dat is precies wat er gebeurt in Waar geen reden is. Dit boek is een gesprek, maar het belangrijkste kan niet worden uitgesproken. Dat is het onzegbare wat een moeder voelt wanneer haar kind een einde aan zijn leven maakt. In deze lange dialoog is het in iedere zin voelbaar, zelfs wanneer de personages discussiëren over taalkwesties. Zo legt de moeder uit dat ze een hekel heeft aan bijvoeglijke naamwoorden, omdat die altijd oordelend zijn. In dit verhaal is geen oordeel aanwezig, ook niet wanneer de moeder haar zoon vertelt over zijn uitvaart.

Door de dialoogvorm en door het gebrek aan een plot is Waar geen reden is bij vlagen vermoeiend. Gelukkig zijn de hoofdstukken relatief kort, waardoor er tijd is om even te pauzeren en na te denken over de veelgebruikte ’tegel’wijsheden (‘je kunt niets begrijpen van poëzie als je niet kunt kijken’). In ieder ander boek zou dit te veel zijn geweest, maar in dit verhaal werkt het. Misschien omdat de moeder en de zoon in een wereld zonder regels met elkaar praten. Er is geen tijd, er zijn geen dagen, niemand heeft de regie. Of misschien omdat de oneliners een houvast bieden dat de personages lijken te zoeken.

Eerbetoon
Het belangrijkste is dat Yiyan Li erin is geslaagd een monument te maken voor haar overleden zoon. Niet alleen voor hem, maar voor alle ouders die ooit een kind hebben verloren. Ook laat dit verhaal de waarde zien van een eerlijk, moedig gesprek waarbij er niets meer op het spel staat en tegelijk alles op het spel staat. Li is er met verve in geslaagd iets over te brengen wat we niet kunnen benoemen, waar we (nog) geen woorden voor hebben. Hiermee laat ze niet alleen haar eigen kracht zien, maar ook de kracht van verhalen.