De afgelopen jaren is er een golf van debuten gelanceerd waarin auteurs met wisselend succes over hun eigen leven schrijven. Een nieuwe debuutroman die deze trend volgt is Nora, of brand Oslo brand!, geschreven door de Zweedse Johanna Frid (1988). In dit autobiografische boek is Johanna ziekelijk jaloers op de ex-vriendin van haar vriend Emil en zoekt ze een diagnose die de heftige pijnen tijdens haar menstruatie verklaart.
Johanna is Zweeds, Emil Deens en Emils ex-vriendin Nora is Noors. De verhoudingen tussen hen zijn nauw verbonden met deze drie Scandinavische landen. Voor Johanna is Noorwegen het onbereikbare land waar alles nét iets mooier is dan in Zweden. Ze leert met moeite de Deense taal en haar communicatie met Emil verloopt even moeizaam. Als ze erachter komt dat Emil koffie gaat drinken met Nora, knapt er iets. Johanna zoekt Nora’s profiel op Instagram en is vastbesloten alles over haar te weten te komen.
Oppervlakkige personages
Het begin van Nora, of brand Oslo brand! gaat erg snel. De ontluikende liefde tussen Johanna en Emil, een verblijf in het huis van zijn ouders en de ontdekking dat hij met Nora wil afspreken volgen elkaar zo vlug op dat er nauwelijks tijd is om een band met de personages op te bouwen vóórdat Johanna hoort dat Emil koffie gaat drinken met Nora. Dat Johanna en Emil verliefd zijn, is duidelijk: ‘Drie maanden is geen lange periode om verkering met iemand te hebben, maar lang genoeg om iets van de grond te krijgen wat je een veilig en mooi gevoel kan geven. Een vriendin zei dat Emil hartjes in zijn ogen had als hij naar me keek. Zelf zag ik dat niet, maar soms voelde ik aan zijn blik dat ze gelijk had. Ik had een groot vertrouwen in hem, zo groot dat het me verbaasde.’
Waarom de twee bij elkaar blijven is een stuk minder duidelijk. Bijna ieder gesprek tussen Johanna en Emil eindigt in woede of teleurstelling. Johanna begint telkens over Nora en die gesprekken eindigen steevast in een uitbarsting van haar. Later maken ze het weer goed, waarna de geschiedenis zich herhaalt. Emil weigert Nora niet meer te zien en Johanna huilt regelmatig. ‘Ik stormde de trap op. Als het leven een film was, had de regisseur hier “cut” geroepen, maar het was geen film en ik mocht mezelf fijn gezelschap houden terwijl ik luid lag te huilen op bed – een bed waarin Nora had gelegen, waarin ze misschien opnieuw zou liggen.’
Een onsympathieke hoofdpersoon in een destructieve relatie kan erg interessant zijn, maar het probleem in Nora, of brand Oslo brand! is dat de personages in de eerste helft van het boek oppervlakkig blijven. Johanna is vooral jaloers, Emil lijkt een goedzak die om onbekende redenen bij haar blijft. Het gebrek aan communicatie zorgt voor frustratie tijdens het lezen: beide personages lijken de problemen niet op te wíllen lossen. Gelukkig gaan Johanna en Emil uiteindelijk samen in therapie. Dat maakt de personages minder passief en zorgt voor diepgang in het boek.
Sterke hoofdstuktitels
Johanna is een verteller met humor: ‘Ik bladerde lusteloos in Ulysses, en bedacht dat die misschien een keer van pas kon komen onder een ongelijke tafelpoot of tegen de tocht van een kierend raam.’ Ook de andere verwijzingen naar literatuur zijn geslaagd, zoals een terugkerende vergelijking met Mr Rochester die in Jane Eyre zijn gekke vrouw opsluit op zolder. De humor, de lelijkheid en de liefde voor literatuur voelen oprecht. Het is jammer dat daar af en toe taalgebruik doorheen komt dat te gemaakt lijkt of tegen clichés leunt, zoals: ‘De lucht was bezwangerd met kwaad.’
De hoofdstuktitels, zoals ‘Isak Olssons gore appartement’ en ‘Oké, dan moet ik maar een ijsje gaan neuken’, zijn sterk. Bij zulke titels verwacht je dat er iets gaat komen, rauwe eerlijkheid van Johanna bijvoorbeeld, maar de inhoud blijft vrij braaf, alsof je graffiti verwacht en in plaats daarvan een stilleven van een fruitschaal ziet.
Essay-achtig proza
De rauwste gedeelten uit het boek zijn niet de passages over de relatie tussen Johanna en Emil, maar de stukken waarin ze de pijn in haar baarmoeder beschrijft: ‘Ik voelde hoe in mijn onderbuik vlees van vlees werd losgerukt, hetgeen knetterende, witgloeiende pijnscheuten veroorzaakte.’ Over haar relatie met Emil zeurt Johanna te vaak, maar iedere klacht over haar pijn is volkomen terecht. Artsen die haar steeds dezelfde, niet-werkende pijnstillers voorschrijven, bezoeken aan de Spoedeisende Hulp, onderzoeken, uiteindelijk een operatie en ten slotte veel te laat een diagnose.
Johanna wendt zich tot literatuur en Facebookgroepen voor begrip en informatie. Dat levert essay-achtig proza op, een meerwaarde voor deze roman. Waar ze haar problemen met Emil en Nora niet lijkt te willen oplossen, zoekt Johanna actief naar oplossingen om haar leven met de aandoening draaglijker te maken. Als ze dan toch werkende pijnstillers krijgt, sleept ze zichzelf naar sollicitatiegesprekken. Eindelijk dóét Johanna iets. Deze passages zijn niet braaf of mooi geschreven, ze voelen écht.
Dat maakt Nora, of brand Oslo brand! een opmerkelijke roman. Aan de ene kant brengt de relatie tussen Johanna en Emil weinig nieuws, behalve de vraag waarom die twee er niet gewoon een punt achter zetten. Het personage Emil blijft onderbelicht, maar in Johanna zit potentie: ze vertelt het verhaal over haar gezondheidsproblemen op een nietsontziende, directe manier waarin je haar noodzaak tot schrijven voelt. Daarnaast is dit boek erg goed vertaald door Janny Middelbeek-Oortgiesen. De Scandinavische sfeer blijft behouden, het incidentele gebruik van Deense woorden voelt natuurlijk en de beschrijvingen van voedsel zijn verleidelijk. Nora, of brand Oslo brand! laat zien dat Johanna Frid kan schrijven en maakt vooral nieuwsgierig naar haar tweede roman.
