De stadsgeograaf Cody Hochstenbach (1989) schrijft in een stilistisch sober, maar fel betoog over het onrecht dat er op het terrein van de volkshuisvesting in Nederland bestaat. Hochstenbach laat zien wat de gevolgen van het beleid van de overheid voor de economisch zwakkeren is geweest. De afbraak van de sociale woningbouw door regelgeving die rijke vastgoedspeculanten in feite subsidieert, wordt door de VVD gekleurde overheid gepresenteerd als de vrije markt die vanzelf tot een goede volkshuisvesting zou leiden.
Hochstenbach gaat onder meer in op de vanzelfsprekendheid van de wens om huiseigenaar te zijn. Je telt als huizenbezitter mee, terwijl je als huurder in feite mislukt zou zijn. Hiertegen komt de auteur van In schaamte kun je niet wonen in het geweer. Hochstenbach pleit voor een andere manier van denken over wonen: niet als lucratieve business, maar als een recht dat ieder mens heeft. Hij keert zich tegen de harteloosheid waarmee sommigen in de samenleving dak- en thuislozen tegemoet treden: zij worden niet als mens gezien, maar als bron van overlast die verwijderd moet worden, buiten het zicht geplaatst, want dan is het probleem er niet meer.
Onbetaalbaarheid van huizen
Misschien had de auteur aan zijn betoog over de vermeende vanzelfsprekendheid van de wens om woningbezitter te zijn, nog kunnen toevoegen dat het fenomeen ‘hypotheek’ bijdraagt aan de onbetaalbaarheid van huizen. Als we ons het denkbeeld eigen zouden maken dat je pas iets kunt kopen als je het geld ervoor al hebt op het moment van aankoop, zal de vraag naar koophuizen sterk afnemen en de prijs dalen en meer reëel worden. Dat zou geen goed nieuws voor rijk (en slechts aan zichzelf denkend) Nederland zijn, maar wel voor alle anderen. Een dergelijke mentaliteitsverandering zou gepaard moeten gaan met het bouwen van meer betaalbare huurwoningen.
De auteur pleit er voor dat de ‘onderklassen’ en de middenklassen samen moeten optrekken tegen het neoliberale beleid van de overheid. Hij signaleert dat de problemen van de middenklassen veel meer aandacht krijgen in de media, dan die van de mensen die echt in de problemen zitten. Dat komt omdat de middenklassen door de media (en de politiek) als voornaamste doelgroep worden beschouwd en ook omdat er een zekere gelatenheid bij de sociaal zwakkeren zou bestaan. Uit een gevoel van schaamte accepteert men een onrechtvaardige situatie. Deze schaamte constateerde Hochstenbach ook bij zijn moeder die het onprettig vond dat haar zoon in een eerder boek, Uitgewoond, haar schrale woonsituatie belichtte. Die schaamte vormde de aanleiding voor het nieuwe boek.
Benoemen en polarisatie
Hochstenbach vindt het belangrijk om problemen te benoemen, omdat ze dan zichtbaar worden. Hij had het fenomeen ‘benoemen’ mogelijk wat verder kunnen uitwerken. Niet elke vorm van benoemen maakt de situatie er beter op. Denk aan het benoemen van ‘het multiculturele drama’ van enkele decennia terug, een benoemen dat de problematiek vastlegde en sterk vergrootte, door de daaruit resulterende polarisatie en verrechtsing in de samenleving. Het werkelijke drama zit ‘m in de polarisatie die het gevolg was van het benoemen van de dingen.
Er is echter een duidelijk verschil tussen het benoemen van multiculturele problematiek en woonproblematiek. Er is namelijk een verschil in macht: het benoemen van de onvrede over de aanwezigheid van mensen uit andere culturen geschiedt door de machtigere groep van witte Nederlanders die vinden dat ‘de’ buitenlanders eens aangepakt moeten worden, omdat die oorzaak zouden zijn van alle problemen die ze ondervinden. Het benoemen van de woonproblematiek daarentegen toont het onrecht dat bestaat bij een onmachtige groep: de sociaal zwakkeren. Daarom is een dergelijk benoemen wel heilzaam.
Het onrechtvaardige woonbeleid van de overheid is vooral het gevolg van de aanwezigheid van de VVD in de kabinetten van de laatste decennia, al zijn andere partijen ook niet zonder blaam. Huizenbezitters zijn geneigd om uit (vermeend) eigenbelang op een belangengroepering als de VVD te stemmen en niet (voor een klein deel) hun sociale hart te laten spreken door op meer gematigde partijen te stemmen, uit betrokkenheid bij anderen, sociaal zwakkeren. Voor de VVD is het in stand houden van de huidige situatie belangrijk, die situatie bezorgt de partij immers stemmen. Een dergelijke partij is ten principale niet geschikt om het probleem van de volkshuisvesting werkelijk aan te pakken.
Krachtige betooglijn
Hochstenbach vindt het belangrijk dat de groepen die wat te winnen hebben bij een betere volkshuisvestiging waarin een kwalitatieve en betaalbare woning als basisrecht en niet als gunst beschouwd wordt, samen optrekken en niet onderling tegen elkaar uitgespeeld worden. De gewenste mentaliteitsverandering, waarin men uit gemeenschapszin oog heeft voor problemen van anderen en niet slechts voor (vermeend) eigenbelang, is niet in een enkel nieuw kabinet te realiseren, maar vraagt om een langjarige aanpak die kan herstellen wat is afgebroken in de lange en barre jaren van neoliberalisme en privatisering van overheidstaken.
De kracht van In schaamte kun je niet wonen zit in de betooglijn. De stijl is daaraan ondergeschikt. Een meer uitbundige of persoonlijke stijl zou aan het betoog afbreuk hebben gedaan. Het persoonlijke zit nu vooral in de stukken over de ouders van Hochstenbach, waaruit duidelijk wordt waarom de auteur deze problematiek belangrijk vindt. Juist door in te zoomen op gewone mensen maakt hij duidelijk wat het effect van hard of ondoordacht overheidsbeleid kan zijn, ook op de kinderen van getroffenen die zelf in een betere situatie terecht zijn gekomen. Want als jezelf in een betere situatie zit, kun je immers meeleven met anderen.
