Bas Haring (1968), bekend van tv, columns, lezingen en boeken, vindt de geuzennaam ‘volksfilosoof’ goed passen bij wat hij allemaal doet. Hij ziet het als zijn roeping om actuele onderwerpen, zoals ‘hebben we eigenlijk wel een eigen wil?’ en ‘hoe kan het toch dat vooraanstaande economen zo van mening verschillen over de aanpak van de crisis?’, op zo’n manier uit te leggen dat ze voor iedereen begrijpelijk worden. Gelukkig vermijdt hij daarbij Jip en Janneketaal. Zo jong als hij is, is hij in Leiden al benoemd tot Bijzonder hoogleraar Publiek begrip van wetenschap.
Zijn eerste boek, Kaas en de evolutietheorie, kreeg in 2002 de Gouden Uil voor jeugdliteratuur en de Eureka!prijs voor populairwetenschappelijke literatuur. In Duitsland werd het bekroond als het beste wetenschappelijk werk dat in 2003 daar verscheen.
Plastic panda’s uit 2011 gaat over de natuur. Over de bij velen levende vraag of het erg is dat er stukken natuur of soorten verdwijnen. Een onderwerp dat natuurlijk aanspreekt omdat het aansluit bij onze zorg of er voor iedereen op aarde wel voldoende voedsel is, bij ons ongemak over de verdeling van armoede en rijkdom in de wereld en bij onze angst voor milieurampen en klimaatverandering.
Kenmerkend voor zijn aanpak is dat hij heel systematisch alle begrippen, die bij zulke discussies als deze over de natuur gehanteerd worden, opspoort, ontleedt en definieert. Zodat verwarring en misverstand de meningsvorming bij de deelnemers aan het publieke debat niet hoeven te vertroebelen. Van de bij die discussies naar voren gebrachte feiten onderzoekt hij of ze wel kloppen, zodat de lezer, toehoorder of kijker de waarde ervan zelf kan beoordelen. Bovendien presenteert hij feiten en cijfers zo dat je ze je concreet kunt voorstellen. In een bekertje tuinaarde, schrijft hij bijvoorbeeld in Plastic panda’s, zitten meer bacteriën dan er mensen op aarde leven, zo’n zeven miljard. Die beschrijving is zo beeldend dat je het gelijk voor je ziet.
Bas Harings aanpak in Plastic panda’s is noodgedwongen net iets anders dan bij zijn vorige boeken. De kennis over de natuur is nog niet zodanig uitgekristalliseerd dat alleen maar ordenen en goed uitleggen toereikend kan zijn, vindt hij. Wetenschappelijke instituten van naam presenteren soms onderzoeksresultaten die elkaar tegenspreken. Haring lost dat probleem op door zijn boek als een persoonlijke zoektocht te zien. Hij zet niet alleen zijn gezond verstand in, maar hij luistert ook serieus naar zijn gevoelens. Die dienen vaak als uitgangspunt bij het onderzoeken van zijn vragen.
Hij noemt zichzelf geen natuurscepticus maar is ook geen natuurfanaat. Hij zegt dat hij heeft geen verborgen agenda heeft. Maar enkele soorten minder van bepaalde planten of dieren maakt hem weinig uit, zeker gevoelsmatig. Zou het sowieso erg zijn als de helft van elke soort verdween? Dan zijn wel alle bekende soorten nog behouden, maar is de natuur gehalveerd. Hoe erg is dat? Op dit moment zijn er door de wetenschap zo’n 2 miljoen planten en dieren beschreven. Schimmels en bacteriën zitten daar niet eens bij maar zijn natuurlijk wel natuur. Is dat aantal misschien niet te veel?
Al vijf keer eerder was er op aarde sprake van massa-uitsterving beweert hij. De laatste keer was 65 miljoen jaar geleden. Driekwart van de soorten, waaronder de dinosauriër, verdween. Het duurde 5 tot 10 miljoen jaar voordat de soortenrijkdom weer toenam. Het is bekend dat sinds het jaar 1500 van onze jaartelling er van de 60.000 soorten gewervelde dieren – vogels, vissen, zoogdieren, reptielen en amfibieën – 410 zijn uitgestorven. Ook op dit moment verdwijnen er soorten. Haring merkt er maar weinig van, maar hij geeft ook toe dat hij er eigenlijk onvoldoende van af weet om die afname te kunnen zien. De boodschap achter de presentatie van zo’n rijtje cijfers lijkt dat de natuur op den duur wel weer op eigen kracht op zijn pootjes terecht komt, ook al duurt het lang. Maar gegarandeerd is dat natuurlijk niet.
Hij bespreekt vragen als waar de diversiteit in de natuur vandaan komt, waardoor er soorten verdwijnen, of soorten een eigen intrinsieke waarde hebben, hoeveel biodiversiteit er eigenlijk nodig is. Maar hij behandelt ook uiteenlopende zaken als zijn ervaringen in het regenwoud en de uitgangspunten achter het Rondeel-ei. Hij rekent uit hoeveel natuur elk mens nodig heeft om plezierig te kunnen leven en verbaast zich over de voordelen voor de natuur van de gifberg bij IJburg.
Door die typerende aanpak kunnen zijn conclusies vaak ontnuchterend zijn. Ontnuchterend omdat duidelijk blijkt dat we nog niet zo veel weten en omdat veel van wat we in de veelal verhitte discussies voor vanzelfsprekend en waar aannemen en als zodanig naar voren brengen, feitelijk niet zo vanzelfsprekend en waar is. Hij kan daardoor best anderen tegen de schenen schoppen. Wat natuurlijk pijnlijk is en weerstand oproept.
Gelukkig laat hij ook zijn twijfels en onzekerheid duidelijk merken. Eén van de hoofdstukken heet zelfs ‘Ben ik goed bezig?’. Als hij conclusies formuleert, laat hij ruimte voor mogelijke aanvullingen en nuances. De wetenschap ontwikkelt zich en er kunnen altijd nieuwe feiten ontdekt worden. Misschien kunnen bijvoorbeeld bepaalde verstoringen in de relatie tussen de soorten toch negatieve gevolgen hebben die we nu nog niet overzien. Hoewel hij, geeft hij eerlijk toe, tijdens zijn zoektocht nog steeds niet echt overtuigd is geraakt van de zinvolheid van die grote verscheidenheid aan soorten.
Haring lijkt heel makkelijk te formuleren. Zijn taalgebruik is losjes en populair maar ook zorgvuldig. Het leest alsof hij hardop tegen de lezer aan het spreken is. Wellicht daardoor staan er zulke aardige woorden in het boek als ‘inenen’ in plaats van ineens of ‘het donkerte’ in plaats van het donker. Hij schrijft ook zelf dat hij het leuk vindt om het woord ‘Kukident’ eindelijk eens in een tekst te kunnen gebruiken. Zijn plezier in het helder onder woorden brengen van zijn gedachten straalt er dan ook van af.
Bas Harings Plastic panda’s. Over het opheffen van de natuur is origineel en boeiend, zet je aan het denken, leest vlot en ziet er goed verzorgd uit. Het maakt je benieuwd naar zijn andere werk.
