Zomerlezen – Onbehaaglijke bespiegelingen

Over heel andere beschadigingen gaat Kind, beloof me dat je de kogel kiest van historicus Florian Huber, een indrukwekkend boek over gebeurtenissen waar nog weinig mensen vanaf weten: de zelfmoordgolf onder de Duitse bevolking aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Tientallen jaren is deze verdrongen en verzwegen geweest, Huber vestigt er de aandacht op. Gevoed door nazipropaganda werden burgers uit alle soorten beroepen en alle lagen van de bevolking radeloos van angst voor de binnentrekkende Russen in het oosten en Amerikanen in het westen, overtuigd als zij ervan waren slachtoffer te worden van moord en verkrachting als straf voor het verliezen van de oorlog en de daden van de nazi’s. Met duizenden tegelijk pleegden ze zelfmoord door zich op te hangen, te verdrinken, dood te schieten of de polsen door te snijden. Ouders vermoordden hun kinderen alvorens zelf de dood te kiezen en soms liep dat mis en overleefde of een kind of een ouder.

Huber baseert zich op dagboeken, brieven en verslagen van gewone mensen die getuigen van de zelfmoorden. Hij verdiepte zich in de geestesgesteldheid van mensen die liever dan de overwinning van de geallieerden te aanvaarden de eigen ondergang zochten. Ook begrepen velen na de oorlog niet waardoor zij zich de jaren ervoor zo hadden laten verblinden.

Een opzienbarend en verhelderend boek dat zich door de literaire stijl van Huber laat lezen als een roman.

Om een beetje in de sfeer te blijven: Karl Ove Knausgård schrijft in ‘Vrouw’– het laatste deel van Mijn strijd, verschenen in 2016 – een essay van vierhonderd pagina’s dat voornamelijk handelt over de mentaliteit en drijfveren van de jonge Hitler en hetgeen daaruit is voortgevloeid. Na gedachten over een gedicht van Paul Celan komt hij op nazi-Duitsland en pakt hij Mein Kampf uit de kast dat daar al een tijdje stond. Hij probeert Hitler – voordat dat deze ‘der Führer‘ werd – te duiden, haalt vrienden en bekenden uit die tijd aan, ontleedt ieder woord in het vermaledijde boek en concludeert dat Hitlers woorden een symbool van menselijke boosaardigheid zijn.

Lezers die alleen geïnteresseerd zijn in het leven van Knausgård kunnen het essay gewoon overslaan. Daarbuiten kijkt hij terug op het schrijven van Mijn strijd en vraagt hij zich af waarom hij zijn familie en vrienden erin betrok. De schrijver is vrijwel overal wijdlopig, het lijkt alsof hij iedere in hem opkomende gedachte aandacht geeft en wijdt ellenlange zinnen – er staan soms komma’s waar beter een punt had kunnen staan – aan zijn onderzoek. Maar zijn redeneringen snijden hout, vervelen nooit en komen langs de vele omwegen altijd weer op het uitgangspunt terug. Behalve een begenadigd schrijver is Knausgård ook een gedegen denker waardoor zijn eigenzinnige gedachten een genoegen zijn om te lezen.