Zomerboeken 2018 – Naar Noorwegen

Een van de naar Noorwegen vertrokken familieleden is, zo jong als hij is, geobsedeerd door haaien. Toen ik hem vertelde dat ik een boek aan het lezen was over twee mannen die hun uiterste best doen om een haai aan de haak te slaan, wilde hij van alles over dat boek maar vooral over die haai weten.
Die haai is een Groenlandse en de mannen die er veel voor over hebben om er één te vangen zijn kunstenaar Hugo Aasjord en schrijver Morten Strøksnes. De laatste doet in Haaienkoorts: de kunst van het vangen van een grote haai in een rubberbootje op de Noorse Zee (2016) niet alleen verslag van hun pogingen, maar loodst de lezer ook langs wat er in diverse opzichten geweten moet worden over de haai, zijn leefomgeving en die van de mens die, overgeleverd aan de elementen, ook in leven moet zien te blijven.

Dat het in een fjord flink kan spoken, is me inmiddels duidelijk. Ook wie op een zonnige dag argeloos het doen en laten van krabbetjes gadeslaat, dient dus op haar hoede te blijven.

Als Cees Nooteboom in het gezelschap van schrijvende collega’s naar het hoge Noorse noorden – het Ultima Thule waar ook Morten Strøksnes de nodige woorden aan wijdt – vliegt, weet hij ongeveer wat hem te wachten staat. Hij heeft zich ingelezen, en deelt in Ultima Thule: een Pompei op Spitsbergen (in Scheepsjournaal: een boek van verre reizen, 2010) wat hij zo over Spitsbergen te weten kwam. Tegenover het Spitsbergen dat uit die verhalen opduikt – koud, onherbergzaam en ontoegankelijk – zet hij zijn eigen waarnemingen. Hij is gevoelig voor de sfeer die bepaald wordt door de architectonische doelmatigheid en de nabijheid van een voormalige – en inmiddels ook weer – vijandige natie.
Grijs, eenzaam en verlaten, zo ervaart hij de tweede bestemming: de Pyramiden, een op het oog van het ene op het andere moment verlaten Russische mijn. Een plek die hem aan Oostblok en Koude Oorlog doet denken.

Terwijl Cees Nooteboom na de verplichte ‘excursies’ langzaam maar zeker in zijn vertrouwde reismodus komt, blijft hij gefocust op ‘grensverhalen’.

Werd ik vrolijk van 19 Vergiftigingen (2017) van Nils Chr. Moe-Repstad? Dat niet. In de negentien gedichten die zijn bundel telt, komt een breed scala aan het leven – in de breedste zin van het woord – ontwrichtende bedreigingen voor. Ongrijpbaar grote gevaren, maar ook de dagelijkse dingen waarmee de mens de planeet en zichzelf in gevaar brengt.

Wie 19 Vergiftigingen alleen maar zo – als een aanklacht tegen de menselijke natuur – leest, doet de dichter tekort. Die geeft namelijk blijk van een enorm springerige geest en een prettige belezenheid, waardoor de lezer zich voortdurend af moet vragen waar de dichter het allemaal vandaan haalt, want Nils Chr. Moe-Repstad schuwt intertekstualiteit niet. Maar weet tegelijk ook de schijn van verwijzen op te houden.

Eén van de dingen die zijn bundel zo aangenaam ontregelend maakt, is een ik – ‘jeg’ is dat in het Noors, en niet ‘ikke’ dat betekent ‘niet’, weet ik dankzij de tweetaligheid van de bundel – waar ik geen grip op krijg. Waardoor ik steeds opnieuw op het verkeerde been gezet word.

Tijdens het lezen van 19 Vergiftigingen hoor ik Nils Chr. Moe-Repstad zijn werk getergd en langzaam voordragen. Want ik zag hem een paar jaar geleden tijdens Poetry International in Rotterdam. Daarna dacht is dat zijn werk deprimerend was, maar dat is het allerminst.

Nagekomen:

Recent verscheen Staren naar water van Lodewijk Ouwens. Water is het overkoepelende thema in deze bundel. Dat water kan de gedaante aannemen van neerslag in diverse gradaties, maar niet al het water is even onschuldig. Lodewijk Ouwens wijdt bijvoorbeeld twee gedichten aan Virginia Woolf en de rivier die haar hielp een einde aan haar leven te maken.
Ook Lord Byron komt ook in de vocabulaire van de dichter Lodewijk Ouwens voor. Byron zwemt overigens niet, hij houdt zich tijdens zijn Grand Tour op in Venetië.

In Staren naar water kwam ik het gedicht Fjell tegen.

Hier dwingt de poolwind de berken
tot nederigheid, kruipen
tot ook dat stokt
in rolrond graniet, trollenbrood.

Hier jaagt de sneeuwuil op sneeuwhoenders
sneeuwgorzen, sneeuwhazen

Leven uitgebeend
tot aftreksom

jagen vreet kracht
wie mist verzwakt
wie drie maal mist verliest
de macht zich te verwarmen

dan wachten
tot de kou op het bot
tot de poolvos je weet te vinden
verlost.

Ik weet niet of het over het Fjell gaat, waar ik in het voorjaar was. Fjell is niet alleen maar een gemeente en gehucht, het is ook een Noors woord. Het betekent berg.