Ongeveer een jaar geleden debuteerde de Duitse schrijver Frederich von Schirach in Nederland met zijn verhalenbundel Misdaden. In Duitsland was het eerder al een ongekend succes geweest en werd het snel gevolgd door een tweede verhalenbundel, Schuld, die nu in Nederlandse vertaling is verschenen.
In Duitsland is Von Schirach inmiddels een beroemdheid. Zijn verhalen worden verwerkt tot televisieseries, hij heeft een column in Der Spiegel en er is zelfs sprake van een talkshow. Dat succes is wel enigszins te verklaren want zowel het grote publiek als de literaire kritiek vinden in Von Schirachs werk iets om enthousiast over te worden. De verhalen bevinden zich in het grensgebied tussen het misdaadgenre en het literaire, korte verhaal. Het zijn kleine literaire thrillers, een genre dat het bij het grote publiek toch al goed doet. Daarbij komt nog dat het literaire gehalte van de verhalen toegankelijkheid niet in de weg staat. Integendeel, Von Schirachs zinnen zijn zo eenvoudig, zo leesbaar en zo effectief dat lezen geen enkele moeite kost.
Zoals zo velen was ik destijds dan ook behoorlijk enthousiast over Misdaden, over de sobere taal en de misdaadverhalen, geïnspireerd door zaken uit Von Schirachs praktijk als strafadvocaat, die nu eens niet draaien om de vraag wie nu precies iets vreselijks gedaan heeft. Ben ik ook zo enthousiast na het lezen van Schuld? Ja en nee.
Ja, omdat de korte verhalen niet of nauwelijks verschillen van die in Misdaden.
Nee, omdat de korte verhalen niet of nauwelijks verschillen van die in Misdaden.
Eén van de beste verhalen in Schuld gaat over een echtpaar dat besluit anderen te betrekken in hun seksuele relatie. De man kijkt graag toe hoe anderen seks hebben met zijn vrouw. Beiden lijken er van te genieten maar Von Schirach weet zonder te oordelen meteen duidelijk te maken dat hier iets wringt, dat hier iets onderhuids op een ongezonde manier tot ontwikkeling komt. Als lezer kijk je naar een man die zijn vrouw bekijkt maar zichzelf niet ziet. Hij is zichzelf verloren, waarschijnlijk tijdens het kijken naar anderen die het met zijn echtgenote doen. Pas als een oude bekende, een vroegere schoolvriend zich meldt voor de gratis seks, gaat er iets mis. Of beter, er gebeurt iets dat laat zien dat er al die tijd al iets is misgegaan. De man slaat zijn oude schoolkameraad in een vlaag van opgekropte frustratie net niet dood, maar het scheelt niet veel.
Von Schirach is op zijn best in het beschrijven van de aanloop naar de onvermijdelijke misdaad, niet zozeer in het beschrijven van de misdaad zelf, of de juridische afhandeling. Het is hem om de motieven te doen, de persoonlijke geschiedenis van een dader. De misdaad is in de beste verhalen een bijna noodlottig gevolg van eerdere gebeurtenissen.
In het verhaal Vereffening mishandelt een man zijn vrouw. Ze heeft niet de kracht bij hem weg te gaan. Ze hebben samen een dochtertje en dat lijkt de belangrijkste reden te zijn om het geweld te blijven ondergaan. Het wordt steeds erger en de noodzakelijke vereffening komt steeds dichterbij. Op een gegeven moment wordt de man in zijn bed doodgeslagen. De misdaad ligt zo onontkoombaar in de lijn van het verhaal dat het er nauwelijks nog toe doet wie het precies gedaan heeft.
Als Von Schirach op zijn best is, is misdaad noodlottig en onafwendbaar. Schuldig zijn is dan niet veel meer dan een etiket dat juristen en buitenstaanders hanteren. Het boek heeft dan ook een motto van Aristoteles meegekregen: ‘De dingen zijn zoals ze zijn.’
Maar Von Schirach is niet altijd een meesterlijk schrijver en soms zit de misdaad hem in de weg. Dat wil zeggen, een enkele keer leidt de beschrijving van allerlei verwikkelingen tot een modaal misdaadverhaal. In De sleutel bijvoorbeeld, wordt gevochten, in drugs gehandeld, een auto gestolen, door een hond een belangrijk sleuteltje opgegeten, een man ontvoerd en net niet gemarteld, een ander hardhandig gearresteerd en wordt er langdurig een pistool in een mond geduwd. Het is allemaal spannend, bij vlagen ook nog hilarisch, maar we kennen zulke verhalen al zo goed. We hebben iets dergelijks al zo vaak langs zien komen op TV of film.
Iets anders wat mij niet beviel bij het lezen van Schuld is dat ik de opbouw van Von Schirachs verhalen soms moeiteloos kon voorspellen. Zo maakt hij vaak gebruik van een enkele zin die de spanning opvoert door alvast een voorschot te nemen op de misdaad waarvan we weten dat die komen gaat. Bijvoorbeeld in het openingsverhaal Volksfeest komt de volgende zin voor: ‘Het waren hele gewone mannen, en niemand had verwacht dat zoiets zou gebeuren.’
Op het moment dat we dit lezen hebben we nog geen idee wat met ‘zoiets’ bedoeld kan worden. Met een dergelijke zin is op zich niets mis, maar wel erg veel van Von Schirachs verhalen bevatten zo’n spanningsopbouwende zin, die zinspeelt op het naderende noodlot. In het verhaal De Ander bijvoorbeeld staat de zin ‘Maar toen was die kwestie in de hotelsauna voorgevallen en die had alles veranderd,’ waarbij de lezer nog geen idee heeft wat er in welke sauna is gebeurd. Ook de zin ‘Vlak na de kerstvakantie betrapten ze hem’ uit het verhaal De illuminaten is er zo één. Waarop de hoofdpersoon betrapt wordt is op het moment dat we de zin tegenkomen nog totaal onduidelijk. Kortom, de structuur van de verhalen wordt af en toe wat voorspelbaar en zo is de herhalende kracht van de verhalen tegelijkertijd hun zwakte.
De verhalen in Schuld zijn iets harder, iets gewelddadiger dan die in Von Schirachs debuut. Maar Schuld is in alle opzichten een voortzetting van Misdaden, waarbij het gevaar van teveel van hetzelfde soms waarheid wordt. Wat echter steeds de moeite waard blijft, is om te zien hoe Von Schirach met kleine, eenvoudige zinnen grote effecten kan bewerkstelligen.
Tijdens het lezen van Schuld had ik dezelfde gedachte als tijdens het lezen van Misdaden, alleen was de gedachte nu wat dwingender: ik zou Von Schirach zich wel eens willen zien wagen aan iets anders dan het korte misdaadverhaal. Aan iets dat niet gebaseerd is op de zaken uit zijn juridische praktijk, iets van meer omvang. Misschien een roman, misschien iets over zijn grootvader.
Baldur von Schirach, de grootvader van de schrijver van Schuld en Misdaden, was jarenlang hoofd van de Hitlerjugend. Een dergelijke familierelatie kan een schrijver in zijn werk nauwelijks negeren, zou je denken. En inderdaad, op het moment dat Schuld in Nederland verschijnt, is in Duitsland Der Fall Collini uitgekomen, over de moord op een Italiaanse officier tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een roman waar in ook de grootvader een kleine rol schijnt te spelen. Zo kan voorspelbaarheid ook iets zijn om naar uit te kijken.
Schuld
Auteur: Frederich von Schirach
Vertaald door: Hans Driessen en Marion Hardoar
Verschenen bij: Uitgeverij de Arbeiderspers
Aantal pagina’s: 148
Prijs: € 16,95
