27 juli 2011

Vijf titels uit de Portugeestalige literatuur voor de zomer

Door Ingrid van der Graaf

Portugese literatuur is in Nederland aanzienlijk minder sterk vertegenwoordigd dan Spaanse, Franse of Italiaanse. De laatste drie landen zijn ook  meer geliefd als vakantiebestemming dan Portugal. Waar reisbureaus de toerist met wervende teksten als: ‘de duizelingwekkende ravijnen van de Serra de Estrela en de romantische wijken van Lissabon’ tot een bezoek trachten te verleiden, blijkt Portugal nog steeds een ongepolijste diamant waarvan je je kunt afvragen of deze moet worden geslepen. Denkend aan tot de verbeelding sprekende literatuur voor deze zomer kwam ik tot een lijstje van vijf Portugese (vertaalde) romans. Portugese literatuur, die even ruw en ongepolijst is als het landschap en de cultuur zelf.

Eduardo Agualusa (1960) is een Angolees/Portugees schrijver, geboren in Angola uit Portugese ouders. Het labyrint van Luanda kan gelezen worden als een tijdsdocument van het Angola in de toekomst. Het speelt in 2020.  Hoofdpersonage, schrijver en documentairemaker (en alter ego van Agualusa) Bartolomeu Falcato, vertelt over zijn leven in de hoofdstad van Angola, Luanda. Hij schrijft over zijn mislukte huwelijk, zijn minnares Kianda en over zijn stad. Luanda wordt beschreven als een haast mythische wereld vol tegenstellingen, corruptie, geweld, rituelen en schrijnende armoede. Agualusa is een mythische verteller maar voor wie de geschiedenis van Angola kent, leest dit boek als een noodkreet om Angola  van haar toekomstige ondergang door corruptie en geweld te redden.

Het labyrint van Luanda
Jose Eduardo Agualusa ; José Eduardo Agualusa
Vertaling door: Harrie Lemmens
Verschenen bij: Meulenhoff
ISBN: 9789029086370
333 pagina's
Prijs: € 21,99

De Portugese schrijver Antonio Lobo Antunes (1943) heeft ook een verleden in Angola. Tijdens de koloniale oorlog werd Lobo Antunes als arts voor twee jaar gestationeerd in Angola. Daarvan doet hij verslag in  Cartas da guerra (brieven uit de oorlog) dat jammer genoeg nog niet in vertaling is verschenen. In Preek tot de krokodillen laat Antunes  afwisselend vier vrouwen aan het woord. In minutieuze portretten wordt de ontreddering weergegeven die ontstond na de anjerrevolutie van 25 april 1974, bij extreem rechts. Het Portugal van toen, zoals Antunes die beschrijft is nog steeds te vinden in de etensgeuren uit de gaarkeukens in de oude steden en beleef je aan de vrouwen die hun opbrengst van hun groentetuin op hun hoofd dragen in de Beira’s (stadswijken) van Lissabon, Coimbra en Porto.

Preek tot de krokodillen
Antonio Lobo Antunes
Vertaling door: Harrie Lemmens
Verschenen bij: Ambo/Anthos Uitgevers
ISBN: 9789041412874
354 pagina's
Prijs: € 20,00

José Rentes de Carvalho (1930) woont sinds 1956 in Nederland maar is altijd in het Portugees blijven schrijven. Ernestina is een biografische vertelling. Het alter ego van Rentes de Carvalho is in het boek de vierjarige José Avelino, die geboren wordt in Vila Nova de Gaia bij Porto. Zijn moeder Ernestina komt uit Estevais in de provincie Trás os Montes (Achter de Bergen). Het is een schrijnend verhaal over het ruige berggebied en over het (harde) leven rond de jaren dertig van vorige eeuw. Het harde leven dat nog steeds bestaat in de dorpen en buitengebieden van Portugal. Hierin ligt waarschijnlijk de door reisburo’s aangeduide  ‘romantiek’  ten grondslag daar, waar de rauwe werkelijkheid bedoeld wordt. Rentes de Carvalho’s  jeugdherinneringen aan Porto en Trás-os-Montes zijn beeldend en ontroerend.

Ernestina
J. Rentes de Carvalho
Vertaling door: Harrie Lemmens
ISBN: 9789025422479
317 pagina's
Prijs: € 0,00

Het boek der rusteloosheid, door Fernando Pessoa (1888-1935) is een heerlijk, intiem boek waarmee je je in het kleine leven van een Portugees begeeft. Maar wel een klein leven met grote gedachten. Het is geschreven door Pessoa’s alter ego Bernardo Soares. Bernardo Soares is hulpboekhouder maar vooral semi-heteroniem en dus in grote mate Fernando Pessoa zelf. Soares heeft zijn kantoor in de baixa (de benedenstad) van Lissabon waar Pessoa na zijn terugkeer uit Zuid-Afrika is opgegroeid. Naast de filosofische essays, en enkele kritieken, is het Boek der Rusteloosheid het enige grote prozawerk van Pessoa. ‘Mijn semi-heteroniem Bernardo Soares,’ zoals Pessoa zelf schreef, ‘verschijnt telkens als ik moe of slaperig ben, zodat ik me tijdelijk minder laat leiden door verstandelijke overwegingen en remmingen: dat proza is een voortdurende mijmering. Het is een semi-heteroniem omdat het een ander is dan ik, maar een ander die niet zoveel verschillend is van mij, dan wel een verminking van mijn persoonlijkheid.’

Het is een fragmentarisch geschreven verslag van dromerijen en mijmeringen, een neerslag van psychologische en filosofische beschouwingen geschreven in zijn geliefde stad Lisboa (Lissabon) en waarin de gedachten van de schrijver centraal staan. Je kunt het lezen als een innerlijke prozaïsche wandeling door de Portugese hoofdstad die voor Pessoa zo belangrijk was.

Boek der rusteloosheid
Fernando Pessoa
Vertaling door: Harrie Lemmens
Verschenen bij: De Arbeiderspers
ISBN: 9789029539579
612 pagina's
Prijs: € 27,50

Jose Saramago toont ons in Het schijnbestaan de vergankelijkheid der dingen en geeft daarmee zijn visie op de ontwikkelingen van de moderne tijd in Portugal. Ontwikkelingen die leiden tot een ‘schijnbare’ werkelijkheid waar de waarheid zich schuil houdt in het duister. Een pottenbakker, Cipriano Algor leidt een betrekkelijk vredig en terug getrokken leven. Zijn bestaan komt in gevaar als het kolossale winkelcentrum (Centro comercial) waaraan hij zijn traditionele keramiek levert niets meer van hem wil afnemen. Cipriano Algor probeert zijn product aan te passen aan de wensen van het Centrum maar dat betekent slechts uitstel van executie: keramiek wordt vervangen door plastic. De aangelopen hond Gevonden speelt een belangrijke rol in het leven van de pottenbakker. Saramago maakt met Het schijnbestaan duidelijk dat de toekomst van Portugal niet gebaat is bij de opkomst van Centro Comercials en dat vooruitgang de ondergang van de oude wereld betekent.

 

Lees ook: Saramago-lezen-tegen-de-tijdgeest door Menno Hartman.

Kijk voor meer Portugeestalige literatuur op ZucaMagazine.nl

 

Het schijnbestaan
José Saramago
Vertaling door: Maartje de Kort
Verschenen bij: Meulenhoff
ISBN: 9789029078405
349 pagina's
Prijs: € 19,99