Het voelt aan als een spelletje op de achterbank van de auto: bedenk zoveel mogelijk woorden met ‘val’ erin. ‘Geval’, ‘muizenval’, ‘tongval’… Dat dit ook een goed ingrediënt kan zijn voor gedichten, toont Emma Crebolder aan in haar bundeltje Vallen. Tal van ‘valwoorden’ passeren de revue in haar poëzie, die in haar toonzetting iets wegheeft van het werk van een dichter als René Puthaar.
De basis is opvallend sober. Op de linkerpagina telkens het (naar beneden vallende) woord Vallen, op de rechterpagina een uit vijf strofen bestaande tekst. Er valt geen metrum of rijm in terug te vinden.
‘Gele margriet uit de bergen,/ welgevallig je naam wolverlei.’ De valwoorden vallen ons overal in de bundel aan, ze zijn met zoveel. Misschien begrijp je in het begin niet veel van de strekking van het gedicht. Wat heeft, om maar eens iets te noemen, het beeld van de kleine knuffelvos op pagina 9 te maken met de nauwe vrouwenrok van pagina 13? Soms valt het niet mee, poëzie lezen. Pagina na pagina dringt de tekst zich aan de lezer op, en springt van het ene onderwerp naar het andere, en toch, telkens weer, die valwoorden! Bij ondergetekende viel pas op pagina 19 het kwartje: dit is niet één lang gedicht, maar we hebben hier te maken met gedichten die júíst afzonderlijk moeten worden gelezen. Het zijn telkenmale korte sfeerimpressies, vluchtige observaties. Crebolder wil niet het hele leven beschrijven in valtermen, ze wil alleen laten zien dat onze taal hiertoe rijk genoeg is. Ze maakt het de lezer geenszins gemakkelijk; betekenissen zijn schuchter en nergens vallen we met de neus in de boter. Integendeel, het is, zoals de dichteres ons meldt, ‘paarsgewijs wentelen’.
Desalniettemin kan men betogen dat de gedichten zijn gebundeld en dat we de bundel dus als bundel moeten lezen. En hier komt de zwakke plek van Crebolders Vallen naar boven: afzonderlijk zijn de gedichten vele malen sterker dan als onderdeel van een serie. Lezen we teveel van deze gedichten op een dag, dan voelen ze aan als ietwat eentonig; de valwoorden komen over als een zich herhalend trucje. De onderwerpen van de gedichten variëren wel, maar toon en ritme zijn nauwelijks verschillend – de schrijfster valt wat in herhaling.
Natuurlijk zijn er uitzonderingen. Een gedicht dat deze bundeling met succes het hoofd weet te bieden, treffen we op pagina 35: ‘De regelval ontduiken door van links/ naar rechts op te schuiven.’ Hier maakt Crebolder optimaal gebruik van haar ‘valtalent’: ze wendt de valwoorden aan om haar eigen poëzie te karakteriseren. Het is een levenslustige poëticale strijdkreet: ‘Vooruit. Pal staan bij de kantlijn./ Terug aan het front stel ik// de strofes in slagorde op.’ Nu de versregels in dit gedicht wat minder ‘springerig’ zijn van beelden, valt pas op hoe mooi deze beelden eigenlijk zijn – welke metapoëtische beeldspraak kan tippen aan regels als deze: ‘In de achter-// hoede met twee jonge regels/ angstvallig dekking zoeken’? De laatste versregel lijkt vooruit te kijken naar het slotgedicht van de bundel: dit zou ‘een finale valpartij’ moeten zijn.
Het slotgedicht van Vallen begint inderdaad als de vijfde van Beethoven. ‘Als de valbijl-/ datum nadert’ – je zit op het puntje van je stoel. Maar de grote valfinale krijgt een andere invulling dan je wellicht zou verwachten. Dit gedicht is nagenoeg het enige is dat ‘in bundelverband’ sterker wordt.
Al met al valt Vallen als bundel wat tegen, maar als reeks aparte gedichten bevalt het prima. Om nou te spreken van een geweldige inval, die valwoorden? Nee. Maar lees je één gedicht per dag, – één gedicht, dan is Emma Crebolders Vallen zeker een aanrader.
