Julian Barnes is niet alleen romanschrijver (bekend van onder andere The Sense of an Ending, Arthur & George en Flaubert’s Parrot), maar publiceert in tijdschriften en kranten ook regelmatig essayistisch werk. Dit jaar verscheen de vertaling van zijn bundel met essays over literatuur: Through the Window (Uit het raam).
Wat biedt deze bundel? Krijg je meer zicht op de ideeën van Julian Barnes over wat goede literatuur is, zijn poëtica? Ren je naar de boekhandel om nieuwe ontdekkingen meteen aan te schaffen? Of zijn de stukken op zichzelf weer nieuwe literatuur?
In de inleiding herinnert Julian Barnes ons er nog even aan hoe bijzonder fictie is: ‘Fictie verklaart en verrijkt, meer dan enige vorm van schrijven, het leven.’ En sterker nog, in het opgenomen pamflet ‘Een leven met boeken’ schrijft hij: ‘Als je een goed boek leest, ontsnap je niet aan het leven, je stort je er juist dieper in.’
Het is een bont gezelschap van boeken en auteurs die Barnes bespreekt. Opvallend is de aandacht die hij schenkt aan onbekende schrijvers, zoals de Engelse dichter Arthur Hugh Clough en de Franse aforismenschrijver Chamfort (1741-1794). Maar de grote namen krijgen ook een plek: van George Orwell en Rudyard Kipling tot hedendaagse auteurs als Houellebecq en de (toen net overleden) John Updike. En het zijn niet alleen mannen: Penelope Fitzgerald, Lorrie Moore en Joan Didion komen onder anderen eveneens aan bod. De enige overeenkomt tussen de auteurs is dat het uitsluitend Britse, Amerikaanse en Franse schrijvers betreft.
De aandacht voor Franse literatuur zal de kenners van het werk van de francofiele Barnes niet verbazen. Zijn fascinatie en bewondering voor Flaubert zie je terug in de vele verwijzingen. Maar Julian Barnes maakt je ook nieuwsgierig naar een aantal bijna obscure Franse werken. Want niet iedereen is op de hoogte van bijvoorbeeld het bestaan van Nouvelles en trois lignes van Félix Fénéon. Deze ‘onzichtbaar beroemde’ kunstcriticus, kunsthandelaar, uitgever, vertaler en journalist werkte in 1906 voor een krant en was verantwoordelijk voor de faits divers (gemengde berichten) ook wel bekend onder de naam ‘chiens écrasés’ (overreden honden). Julian Barnes laat met veel voorbeelden zien wat deze nieuwsberichten van drie regels tot literatuur maakt: ‘Hij wist hoe je een scherpe zin moest opstellen, hoe je die drie regels kon laten ademen, een stukje essentiële informatie uitstellen, een eigenzinnig bijvoeglijk naamwoord toevoegen, het noodzakelijke werkwoord tot het laatst bewaren.
Met precisie ingaan op de ambacht van het schrijven: dat maakt een aantal essays interessant. Een voorbeeld daarvan is het stuk over een bijzondere vorm van schrijven, namelijk het vertalen. Barnes analyseert grondig zes verschillende vertalingen van twee zinnen uit Madame Bovary, waaronder de recente vertaling van de Amerikaanse schrijfster Lydia Davis. Barnes biedt de lezer de kans om in de huid van de vertaler te kruipen en alle dilemma’s te ondervinden die daarmee gepaard gaan. Een vertaling is ‘een [..] manier om onvermijdelijk tekort te schieten.’
In het essay over Houellebecq gaat Barnes ook in op een aantal romantechnische aspecten om tot de conclusie te komen dat ‘het gevoel [opdringt] dat Houellebecq een intelligent man is, maar een veel minder intelligent romancier.’
Wees niet bang voor droge, technische verhandelingen. Julian Barnes verlevendigt zijn stukken met literaire roddels (‘waar niet altijd op moet worden neergekeken’, zoals hij zelf zegt). En veel artikelen gaan vooral in op biografische wetenswaardigheden van de betreffende auteurs. Zo lezen we over de autotochten van Kipling door Frankrijk. Kipling deed dat niet alleen als toerist, maar ook als inspecteur van horecagelegenheden voor de Automobile Association. Nadat zijn zoon in de Eerste Wereldoorlog in Frankrijk is gesneuveld, is hij actief als lid van de Oorlogsgravencommissie en inspecteert hij de militaire begraafplaatsen. Barnes citeert uit zijn autodagboeken en laat de schrijnende kant van de droge notities zien: ‘Dury. Geen grafstenen. Stenen sinds een jaar opgestapeld.’
In ieder essay trakteert Barnes je op treffende beschrijvingen. Liefhebbers van de schrijver Ford Madox Ford, die volgens hem altijd in de minderheid zullen zijn maar zich niet uit het veld laten slaan, vergelijkt hij bijvoorbeeld met leden ‘van een van die vrijwilligersgroepen die het Britse kanalenstelsel helpen restaureren. [..] Je bent er vrij zeker van dat ze iets goeds doen, maar als je er zelf niet in springt om ook aan het graven te gaan en onder de modder komen te zitten, snap je waarschijnlijk niet wat je eraan hebt dit werk te doen.’ Ondertussen probeert het Barnes het aantal ‘fordianen’ uit te breiden met een enthousiasmerend pleidooi voor het lezen van de roman The Good Soldier.
Het laatste essay over rouw (naar aanleiding van de boeken van Joan Didion en Joyce Carol Oates) lees je met een brok in je keel. Barnes voert op een oprechte wijze een bijna onmogelijke taak uit, namelijk het bespreken en beoordelen van twee autobiografische romans over rouw. Hij vermeldt niet dat hij nog niet lang geleden zelf zijn vrouw heeft verloren.
Julian Barnes vergelijkt romans met steden. Er zijn steden die helder ontworpen zijn, zoals de kleurige metrokaarten. En er zijn steden zonder zo’n routekaart, waar je zelf de weg moet vinden en kan dwalen. In deze essays zijn beide benaderingen verenigd. Barnes maakt je deelgenoot van zijn dwalingen door de literatuur en neemt de tijd om te ‘pauzeren’ en te ‘lummelen’, maar door zijn heldere en precieze schrijfstijl raak je nooit de weg kwijt.
