door Machiel Jansen
Zoals bomen en gras uit tuinen zijn verdwenen zo verdwijnen boekwinkels uit het stadsbeeld. In de meeste tuinen liggen nu tegels en grind, en boekhandels maken plaats voor supermarkten, kledingzaken of Thaise massagesalons. Boeken, echte boeken, verworden langzaam maar zeker tot oud papier. Steeds meer mensen brengen hun oude boeken naar de kringloop alsof het om oude lompen gaat die niemand hebben wil. De hoop er iets mee te kunnen verdienen is al lang vervlogen. Zelfs nieuwe boeken verkopen moeizaam. Ze worden wel goed verkocht nadat ze gehypt zijn, in DWDD zijn aanbevolen of met de voorkant naar boven in de winkel zijn tentoongesteld.
Over een boek moet veel gepraat worden wil het verkocht worden en over het merendeel van de boeken wordt doorgaans niet zoveel gezegd. De boeken die buiten de grote schijnwerpers van de aandacht vallen, vind je bijna niet meer in de boekhandel. Je treft ze aan in het antiquariaat, de tweedehands boekhandel.
Is het nostalgie, zwakte, één van de eerste tekenen van seniliteit dat ik het jammer vind dat de tweedehands boekwinkel, het antiquariaat steeds meer aan het verdwijnen is? Ik durf te beweren van niet. Toen ik student in Amsterdam was kreeg ik al last van weemoed wanneer een antiquariaat zijn deuren sloot. Ik heb het altijd al erg gevonden als een winkel vol boeken verdwijnt en dat is met de jaren niet erger maar ook niet minder geworden.
Het antiquariaat heeft op mij een veel grotere aantrekkingskracht dan de gewone boekhandel. De gewone boekhandel verkoopt boeken maar het betere antiquariaat biedt behalve oudere boeken ook iets meer. Het is moeilijk om te zeggen waar dat ‘meer’ nu precies uit bestaat. Het heeft iets met het verleden te maken. Iets met romantiek en ik geloof ook iets met nostalgie naar een tijd die ik nooit gekend heb en die waarschijnlijk nooit bestaan heeft. Misschien heeft het ook wel iets met de geur van oude bladzijden en stoffig licht te maken, of met het zoeken van schatten en het vinden van verrassingen.
Wie graag een goed boek leest voor weinig geld kan het beste een tweedehands boek kopen. De reguliere boekhandel verkoopt vooral dat wat pas geschreven of uitgegeven is. Het merendeel van de boeken die in de loop der eeuwen zijn verschenen, zijn er niet te vinden. Boeken als Madame Bovary, The catcher in the rye en Infinite jest vind je misschien nog wel in een gewone boekhandel maar zijn goedkoper tweedehands. De brieven van Kafka, Hermans Mandarijnen op zwavelzuur en menig Privédomein deeltje kun je niet eens bestellen en zijn alleen nog tweedehands te krijgen. Tegenwoordig is alleen het onbetaald downloaden goedkoper. Dat is illegaal waar het om boeken als The catcher in de rye en Infinite Jest gaat, maar dat terzijde.
Het betere antiquariaat ligt mooi en is bij voorkeur gevestigd in een oud pand, aan een gracht in het oude centrum van een stad. In een achterafstraatje mag ook en een antiquariaat in een klein dorp is alleen maar leuk. Over het algemeen geldt dat een hoog Anton Pieck gehalte de winkel goed doet, – als het om de buitenkant gaat wel te verstaan.
Natuurlijk doet de binnenkant van de winkel er ook toe. Er moet veel te zien zijn, veel boeken. Boekenkasten mogen niet leeg of half gevuld zijn en er mogen best boeken op de grond of op een trap staan. Veel is over het algemeen goed, zo lang het maar geen troep is. Sommige boeken moet de ervaren lezer herkennen, sommige juist niet. Er moet wat te ontdekken zijn en er moeten boeken zijn die je wilt lezen, ook al heb je er voorlopig de tijd niet voor.
Hieronder mijn lijst van tien winkels waar ik graag kwam of kom. Het is een beperkte en zeer persoonlijke lijst. Ik heb geen enkele poging gedaan om volledig te zijn en onderzoek heb ik niet gedaan. De lijst is het resultaat van mijn natuurlijke zoekgedrag dat voornamelijk plaats vond rond de plaatsen waar ik woonde of op vakantie was. Ik hoor graag van anderen over mooie, bestaande winkels waarvan ik het bestaan niet weet of die ik te laag heb ingeschat.
1 The book exchange
Kloveniersburgwal 58 Amsterdam
The Book exchange is voor mij al jaren de belangrijkste boekhandel al kom ik er de laatste jaren te weinig. Het merendeel van mijn Engelse en Amerikaanse boeken komt hier vandaan.
In Seattle, Londen, Oxford en Cambridge heb ik geen betere gesorteerd antiquariaat gevonden dan The book exchange. Sterker nog, in Engeland hadden ze vaak minder dan hier in Amsterdam.
De kast met Nederlandse boeken is voor zo ver ik weet zo goed als verdwenen. Maar hier moet je zijn voor het betere Engelse boek voor weinig geld. De winkel ligt aan een gracht in het centrum, dichtbij de Oudemanshuis poort, maar verwacht geen luxe maar wel een goede zaak.
The Book exchange moet zo’n beetje de enige boekhandel in Nederland zijn die de collectie niet op Internet aanbiedt. (Een niet ongevaarlijke daad van verzet.) Je moet er langs om te weten wat ze hebben. En dat is bepaald geen straf.
2 Hinderickx & Winderickx
Oude gracht 234 Utrecht
Deze zaak is gevestigd in een mooi pand aan de Oude Gracht. Ze draaien er regelmatig stemmige, klassieke muziek wat ik zowel aangenaam als onnodig vindt. De winkel is klein maar mooi verzorgd en vooral de Nederlandse literatuur is met zorg uitgekozen.
3 Aleph Books
Vismarkt 9 Utrecht
Alpeh is misschien wel de gezelligste winkel in Utrecht die ik ken. Ook hier kun je regelmatig naar Bach luisteren tijdens het rondneuzen. Ik kom er graag al is de keuze wat literaruur betreft wat beperkt. Aleph heeft vooral veel kunstboeken, overigens van hoge kwaliteit, maar af en toe kom je hier toch leuke literaire verrassingen tegen voor weinig geld.
4 Zolderman
Havenstraat 2 HouwerZijl
Vorig jaar september was ik in Houwerzijl in Groningen, een piepklein dorp met niet veel meer dan een theemuseum en een plaatje van een antiquariaat. De winkel is klein maar prachtig, net als de omgeving. Toen wij er waren hebben we de winkel gekozen als startpunt van een prachtige, kleine wandeling die de eigenares ons meegaf. Het is jammer dat het voor mij zo ver weg is want ik zou graag elke dag naar deze winkel lopen alsof het een bakker is.
5 Straat antiquaren
Rosmarijnsteeg 8 Amsterdam
Ik ben hier vaak geweest toen ik in Amsterdam woonde en heb er toen veel te weinig gekocht. Veel te weinig. Ik moet toegeven dat ik er al een tijd niet meer ben geweest. Dat is jammer. Ik hoop dat er niets veranderd is. Ik heb de onredelijke hoop dat er niets veranderen zal. De kat liep rond en een oude hond lag onder het bureau bij de uitgang waar je af kon rekenen. Er stonden behalve in de kasten, overal boeken. Op de grond in dozen, in rijen en in stapels. De houten trap kraakte en boven werd een fraaie selectie klassieke oudheid op peil gehouden. Het is een mooi straatje de Rosmarijnsteeg en ook bij de buren verkopen ze boeken, maar het is daar in alle opzichten veel minder.
6 Das gutte ist immer da!
Kleine Overstraat 133 Deventer
Deze prachtige winkel bevindt zich in de stad die zich nog boekenstad durft te noemen en waar de tweedehands markt zich heeft georganiseerd alsof het een gilde is. Er zijn meer behoorlijke antiquariaten in Deventer maar deze vond ik toch de mooiste.
De eigenaar is zo moedig om zich te verzetten tegen de zogenaamde display methode waarbij winkels en tegenwoordig ook bibliotheken boeken neerleggen, in plaats van ze met de ruggen tegen elkaar in de kast te zetten. Onwetenschappelijk onderzoek toont aan dat wie boeken ‘displayt’ ze makkelijker verkoopt dan iemand die dat niet doet. Maar de eigenaar van Das gutte is immer da! heeft een tegengestelde methode ontwikkeld. Hij heeft een flink aantal boeken in dichte dozen gestopt die behoorlijk hoog in de kast staan. Er staan ook wel boeken in de kast, maar een niet klein deel is op opvallende wijze opgeborgen. Het openen van een doos is een hele belevenis. Zo opent de eigenaar moeiteloos een doosje Nederlands naturalisme voor je als je daar eens zin in hebt.
7 Stille Libraire Antiquariaat
Rechtstraat 85 Maastricht
Een kleine winkel in één van de leukste straatjes van Maastricht. Eigenlijk hoef je niet veel meer te weten dan dit. Het is een kleine, sfeervolle, mooie winkel in een eeuwenoud pand. Er is een redelijk, tot goede collectie Nederlandse literatuur.
8 Frans Melk
Vaartweg 13 Hilversum
Melk is een zaak waar ik te weinig kom. Als het er van komt dan is het op doorreis want Hilversum hoort niet bij de steden die ik graag bezoek. De weinige concurrentie die er was in de stad is inmiddels verdwenen of, zoals Polare (ik bedoel De Slegte), zo erg afgeslankt dat het armoedig aandoet. Melk is nu de enige, voor zover ik weet, en heeft een goede winkel in het centrum van de stad. De winkel ligt niet aan een gracht en het pand is niet oud. Maar het is een prima antiquariaat.
9 JOOT
Hartenstraat 15 Amsterdam
In één van de negen straatjes tussen de hippe winkels en restaurants zit ook nog een antiquariaat.
Voor de literatuur moet je er helaas ondergronds maar dat mag de pret toch niet drukken. Boven staan de kunstboeken en wordt de display methode gehanteerd. Boeken zonder plaatjes verkopen nu eenmaal minder dan fraai geïllustreerde kunstboeken.
Je zou JOOT kunnen vergelijken met Aleph uit Utrecht, maar de kelder is bij JOOT groter en heeft meer literatuur. Een korte tijd zat JOOT wegens verbouwing van de winkel op de Keizersgracht. Een sjiek herenhuis stond vol met tweedehands boeken en een bezoek aan de winkel leverde een prachtige, vervreemdende ervaring op. Maar ook de Hartenstraat is een prachtige locatie voor een antiquariaat.
10 Antiquariaat A. Kok & Zn.
Oude Hoogstraat 14-18 Amsterdam
Ik had het nooit zo op Kok. De winkel was te groot, te duur en de straat te druk. Bovendien hadden ze zelden wat ik zocht. Ik heb Boudewijn Büch hier eens hele plastic tassen vol zien wegdragen maar zelf heb ik er in vele jaren nauwelijks iets gekocht. Het is nooit een favoriete winkel van me geweest, maar ik bedacht mij laatst dat ik Kok toch niet graag missen zou. Niet zo heel lang geleden verkochten ze hier nog stapels Duitse filosofie, gedrukt in gotisch lettertype en stonden er op de grond stapels boeken die toen al niemand ooit zou willen lezen. Nu zijn dat bijna daden van ondergronds verzet geworden. Alleen daarom al, en om de houten kastjes waar je je tas in moet doen als je naar de eerste verdieping gaat, kan ik Kok toch niet missen.
En verder, voorbij de lijst van 10…
Ik kijk de laatste jaren veel vaker bij De Slegte om telkens weer vast te stellen dat hun aanbod verder verschraalt en afneemt. En ja, ook ik kijk bij de kringloopwinkel (in Baarn) waar de kwaliteit van de aangeboden titels verrassend hoog en de prijs belachelijk laag is. Toch bevalt het me niet bij een kringloop goede boeken te zien en te kopen. Er gaat iets mufs van uit.
Niet muf maar ook niet uiterst fris zijn de epubs. ‘ePub is porno’ las ik al ergens en misschien verklaart dat het geurtje dat er aan e-books kleeft. Met weinig moeite bedelf je jezelf met een binaire boekenstapel die je nooit helemaal gaat lezen. De overdaad bedwelmt en verstikt je tegelijkertijd. Ondanks de aanwezigheid van al die mooie, elektronische boeken, die je stil zittend bij elkaar geklikt en gesleept hebt, ontbreekt er iets. De kale tekst die na een paar klikken op een scherm verschijnt, ervaar je anders dan dezelfde tekst in een oud boek dat je in een antiquariaat bent gaan halen. Wie dat verschil belangrijk vindt moet niet downloaden maar de deur uit, de winkels langs.
