De filmwereld kent The Golden Raspberry Awards, ook wel The Razzie Awards genoemd, voor de slechtste films. Voor zover bekend kent de literatuur een dergelijke prijs niet. Dat is jammer want anders had het boek Als ik mijn ogen sluit van de Braziliaanse auteur Edney Silvestre hoge ogen gegooid in de categorie Slechtste buitenlandse boek dat in eigen land met een literaire prijs bekroond is.

Het debuut van Silvestre, dat twee Braziliaanse prijzen gewonnen schijnt te hebben, mag je eigenlijk geen literatuur noemen. Het is eerder een ‘literaire thriller’ waarbij je dan meteen het raadsel op moet lossen waar dat literaire dan in zit. Vaak is die benaming niet veel meer dan een dun laagje vernis dat de thriller moet doen opleuken. Hier is dat ook zo.

Dit boek is geen literatuur. Daarvoor is het gewoon te oppervlakkig. De spanning – als die er al is – glijdt langs de huid maar komt er nergens onder. Het geheel is geschreven in een taal die vlak en bij vlagen gekunsteld aandoet. De personages zijn bedacht, meevoelen en inleven is alleen op een oppervlakkige manier mogelijk. Elke originele gedachte of formulering ontbreekt. In plaats daarvan krijgen we een thriller, een detective, een verhaal dat wil amuseren maar de lezer niet aan het werk zet – op geen enkele manier.

Goed, geen literatuur dus, maar is het boek als thriller wel geslaagd? Niet echt. Het verhaal is dun, de uitwerking mager en onverwachte plotwendingen ontbreken. In het begin doet Als ik mijn ogen sluit nog wel denken aan de boeken van de Italiaanse succes-auteur Niccolo Ammaniti, die in eigen land ook een literaire prijs in de wacht sleepte. Bij Ammaniti zijn de hoofdpersonen vaak jonge jongens en is er een mysterie dat opgelost dient te worden, of hangt er een misdaad in de lucht. Zo ook hier. Bovendien vertoont het omslag van Als ik mijn ogen sluit nogal wat overeenkomsten met de omslagen van de boeken van Ammaniti. Maar gaandeweg nemen de verschillen toe en blijkt Silvestres boek niet veel meer dan een mislukte thriller.

Het verhaal dan maar. Hoofdpersonen zijn de twaalfjarige jongens Eduardo en Paulo. De één is arm en wordt thuis verrot geslagen, de ander is in alle opzichten wat beter af. Samen vinden ze in de eerste pagina’s een lijk van een vrouw die ernstig mishandeld blijkt te zijn. Eén van haar borsten is afgesneden. Nadat de jongens even kort verdacht zijn geweest van de moord, gaan ze op zoek naar de dader. Daarbij worden ze al snel bijgestaan door een oude man. Het drietal gaat op onderzoek en het spoor leidt o.a. langs een non, een hoer (echt waar), een generaal en een burgemeester naar de krochten van de Braziliaanse macht.

Het hele verhaal wordt opgediend met een licht sausje van Braziliaanse geschiedenis (er zijn drie bladzijden historische uitleg aan de roman toegevoegd) en speelt zich af in 1961, en kijkt af en toe terug op de jaren dertig toen Brazilië zuchtte onder de dictatuur van Getulio Vargas. Een slechterik. Ook de namen van Mao, Stalin, Hitler en Eichmann worden even genoemd, waarschijnlijk om duidelijk te maken dat we hier met echte schurken van doen hebben.

Seks speelt een belangrijke rol in dit boek maar dan vooral om de lezer bang te maken en de spanning erin te brengen. Vrouwen zijn van seks het slachtoffer, mannen zijn daders. De vermoorde vrouw is haar hele leven al misbruikt. Zij is de enige niet. Ook de vrouw van de oude man is seksueel gefolterd en verkracht. Mannen zijn schurken. Het puberbroertje van één van de jongens pocht al over het misbruiken van een werkster, en de vermoorde vrouw bleek door talloze mannen van stand al jaren seksueel uitgebuit te zijn.

De enigen die vrij van zonde zijn, zijn de twee jongens en de oude man. Simpelweg omdat zij de lust nog niet kennen of voorbij zijn. De oude man kijkt terug op een zondig leven en de jongens voelen de hormonen soms kriebelen. Kortom, de jeugd heeft nog een onschuld die in de verdorven wereld der volwassenen ver te zoeken is. De aanwezigheid van de jongens dient dan ook als tegenwicht tegen de duistere machten. Diezelfde truc, want dat is het, kom je ook tegen bij Stephen King en Steven Spielberg. Die doen dat doorgaans een stuk beter.

De aanwezigheid van de jongens gaat op den duur behoorlijk irriteren. In te lange dialogen, vol korte zinnetjes, kakelen ze soms als kip zonder kop. Hun karakters komen niet uit de verf en blijven van papier.

Een aantal keer overschrijdt Silvestre een grens waar hij al voortdurend tegenaan schuurt, de grens tussen kunst en kitsch. Zo vraagt de oude man de jongens of zij de film Sneeuwwitje hebben gezien, de Disney tekenfilm uit 1937. De jongens zijn even druk met iets anders. Dan zegt de man: ‘Weten jullie wat Guernica was? Wat Guernica betekende? Het bloedbad? Het bombardement? De afslachting van vrouw, kinderen en bejaarden? Weten jullie dat? De opkomst van het fascisme? Weten jullie van de Spaanse burgeroorlog? Picasso?’
Van Sneeuwwitje naar Picasso met als tussenstop de Spaanse burgeroorlog en dat op een toon die aan Jiskefet doet denken.

Dergelijke grotesken komen wel meer voor. Er is een scène met een hoer in een heuse peignoir die dol is op de opera Tosca van Puccini. De muziek dient ook de lezer te bedwelmen en uit de opera wordt herhaaldelijk geciteerd. De jongens weten uiteindelijk informatie uit deze vrouw (ze komt uit Polen) los te krijgen door te dreigen haar langspeelplaat met het meesterwerk te vernietigen. De combinatie van een prostituee, een peignoir, de opera, de jongens en de oude man is op zich al grotesk. Daarbij komt nog dat de hele scène uiterst ongeloofwaardig is. De vrouw gaat vervolgens eens rustig aan de oude man vertellen hoe het nu zit.

Het mag nu wel duidelijk zijn. Nee, dit boek is niet wat het belooft. Wie van literatuur houdt heeft betere dingen te lezen.