C. werd op straat gepasseerd door een vrouw die hem bits aankeek. Hij loopt haar achterna.

De lantaarnpalen in de straat waren aan. Onder de rij bomen was het desondanks schemerig.  Ze bleef onder een boom staan en draaide zich naar hem om. ‘U moet weggaan’, zei ze, ‘Ik ben bijna thuis. Bovendien ben ik verloofd’. Ze stak haar hand uit om hem de ring te laten zien. Maar hij greep die hand. Ze stonden in het donker, hij duwde haar tegen de boomstam en boog zich naar haar toe. Hij legde zijn mond op haar lippen. Onder de dunne stof had ze stevige borsten. De lippen van het meisje begonnen te zwellen, haar lichaam werd zachter.

Hij maakte zich uit de voeten, terwijl hij de smaak van haar lippenstift uitspuugde en een sigaret opstak. Onderweg zag hij veel vrouwen. Hij dacht: Er waren meer vrouwen op de wereld dan nodig was.

Dylan Thomas en Faulkner
C. is de hoofdpersoon van Yusuf Atilgans De lanterfanter, voor het eerst verschenen in 1959 en nu alsnog in het Nederlands vertaald. Het boek wordt aangeprezen door Orhan Pamuk: Atilgan is een van mijn helden, ik ben romanschrijver geworden door naar hem te kijken. C. is zonder twijfel een opmerkelijke figuur. Atilgan volgt hem een jaar lang op zijn zwerftochten door de Europese wijken van Istanbul. Sommige tochten kun je nauwgezet volgen omdat de schrijver wijken, straten en zelfs huizen en huisnummers noemt. Maar het is Atilgan niet om de stad te doen, de omgeving is alleen decor, de naam Istanbul wordt niet eens genoemd. Het boek gaat over de zielenroerselen van C. en ondanks diens opvatting over de overbodigheid van vrouwen, borrelen die vooral op uit zijn ontmoetingen met vrouwen en zijn fantasieën daarover. Je dringt in de ziel van C. via interne monologen en het kan geen toeval zijn dat hij korte verhalen van Dylan Thomas leest en dat de naam Faulkner valt–het surrealisme van A Portrait of the Artist as a Young Dog en de ‘binnenwereld’ van The Sound and the Fury klinken duidelijk door op de bladzijden van De lanterfanter. In het laatste hoofdstuk van ‘Herfst’ denkt C. dat hij een oude geliefde heeft gezien; hij rent om haar in te halen. Vergeefs, ze stapt op een bus en verdwijnt in de verte. Hij botst tegen een taxi en veroorzaakt een opstootje. Een politieman vraagt wat er gebeurd is. Hij zweeg. Praten was nergens voor nodig. Hij wist het wel, ze zouden het niet begrijpen. 

Flaneur
Yusuf Atilgan noemt zijn hoofdpersoon een lanterfanter, maar je vraagt je af of C. daarmee niet tekort wordt gedaan. Hij heeft weliswaar geen werk of verplichtingen en leeft van een erfenis, maar zijn tochten door de stad kun je moeilijk zien als een vorm van straatslijperij of leegloperij, daarvoor is hij te bezeten. C. is eerder te beschouwen als een typische flaneur–de financieel onafhankelijke jongeman, kunstenaar of schrijver, die door de stad wandelt om te dromen, te begeren en te genieten van de sfeer. C. is omringd met kunstenaarsvrienden en koopt hun schilderijen, hij is een fanatiek bioscoopbezoeker en een gretig lezer. Hij speurt naar mooie vrouwen en om met ze in contact te komen, spendeert hij soms weken om informatie te verzamelen en ontmoetingen te arrangeren. Niet verbazend dat hij ergens zegt:

Lanterfanten was het moeilijkste werk dat er was. Elementen van de flaneur vind je terug in klassieke meesterwerken als Ulysses, Berlin Alexanderplatz of Bartleby the Scrivener.

C. wijst erop hoe lachwekkend en onecht de waarden in de samenleving zijn, iedereen loopt over een slingerende brug zonder balustrade. Hijzelf is op zoek naar het enige houvast dat niet lachwekkend is: ware liefde. Een vrouw die denkt dat we genoeg hebben aan elkaar, die denkt, voelt, bemint net als ik. 

Obsessie
Dat klinkt misschien simpel, maar C.’s houding tegenover vrouwen is complexer dan hem lief is, zijn vriendinnen en de hoeren die hij bezoekt, hebben het er ook moeilijk mee. Hij is geobsedeerd door vrouwenbenen. Vriendin Ayse vraagt: Waarom kus en streel je altijd mijn benen? C. denkt dat zelfs mensen die van elkaar houden niet op hetzelfde moment dezelfde gevoelens hebben: als ik haar benen had gestreeld, had ik haar deel kunnen laten uitmaken van mijn eigen gevoeligheid. De obsessie met benen is terug te voeren op een Urszene uit het boekje van Freud: C. betrapt als jongetje zijn vader met een tante.

Ik boog me voorover en keek door de half openstaande deur. Mijn vader had met één hand de rok van mijn tante opgeschort en zijn arm om haar heen geslagen, met zijn andere hand streelde hij haar blote benen. ‘Zehra, wat heb je me toch een benen’, zei hij.

Het jochie stort zich op het paar en bijt zijn vader in de hand. Hij wordt aan zijn oor weggetrokken, het oor scheurt. Een onblusbare haat tegen de vader is het gevolg en C. zal altijd zijn oor voelen jeuken als hij aan vrouwenbenen denkt. Van Gogh is zijn favoriete schilder, tja.

De lanterfanter heeft sfeer en is mooi geschreven (en prima vertaald). Misschien is de psychoanalyse van C. een speciale reden voor Atilgans populariteit in Turkije. Toch doet het Oedipuscomplex van C. gedateerd aan, eerder een formule dan een levensecht geval. Zoals omgekeerd ook het stadsleven van Istanbul niet meer van deze tijd is. Onbezorgd rondzwerven, willekeurige vrouwen aanspreken en zoenen… wie kan zich dat nog voorstellen in een stad van terroristische aanslagen, hoofddoekjes, islamitische revival en dictatoriale vrijheidsbeperkingen? Zelfs de toeristen blijven weg.