Wat doe je als de statistieken je niet meer dan een paar maanden, hooguit een paar jaar geven? Dan probeer je aan de artsen je houdbaarheidsdatum te ontlokken en alle overbodigheden uit je nog korte leven te bannen. In het geval van Wolfgang Herrndorf, bij wie in 2010 een hersentumor wordt ontdekt, komt dat neer op maar één ding: schrijven, schrijven en nog eens schrijven. Met rust, orde en regelmaat als nieuw devies schrijft Herrndorf in korte tijd de succesroman Tsjik, Sand en (het onvoltooid gebleven) Bilder deiner großen Liebe.

Daarnaast werkte de auteur vrijwel dagelijks zijn weblog bij, waarvan Leven met het pistool op tafel de gepolijste versie is. Herrndorf riep zijn blog in het leven om zijn vrienden op de hoogte te houden van zijn dagelijkse leven, van de bezoeken aan het ziekenhuis en zijn gemoedstoestand. Om te voorkomen dat hij steeds hetzelfde zou moeten vertellen en daarmee kostbare tijd zou verliezen:

‘Alle paniek is altijd alleen te wijten aan de gedachte aan verloren werktijd.’

Arbeit und struktur ontsteeg zijn puur informatieve status echter algauw en groeide uit tot het meest gelezen online dagboek van Duitsland, zeker na het succes van Tsjik.

En nu ligt daar dan de Nederlandse vertaling van Pauline de Bok. Leven met het pistool op tafel bestaat uit dagboekfragmenten van verschillende lengte en een langere terugblik in tien delen, waarin Herrndorf probeert uit te leggen wat de ziekte met hem doet. Met in het achterhoofd dat Herrndorf al niet meer leeft – hij beroofde zich op 26 augustus 2013 van het leven door zich met een pistool door het hoofd te schieten – leest dit blog in eerste instantie als een wat morbide voyeurisme. De innerlijke ramptoerist in de lezer wordt aangesproken. Het blijkt moeilijk een waardeoordeel te verbinden aan iets dat zo intiem is, aan iets dat zo veelomvattend is als een hersentumor. Hoe kun je kritiek hebben op een terminaal zieke?

Die veranderde houding ten aanzien van hemzelf heeft Herrndorf heel goed door: hij doet er dan ook alles aan om het medelijden te omzeilen. Vrienden bij wie hij het medelijden in de stem hoort aan de telefoon bant hij resoluut uit zijn leven. Nergens speelt hij de zielige patiënt, hij probeert zichzelf zoveel mogelijk te objectiveren en als studieobject te zien. Wanneer hij buiten de grafieken begint te vallen – omdat hij het lang ‘volhoudt’ – vindt hij dat duidelijk moeilijk:

‘Een prognose is er niet, een algemene statistiek ook niet meer. Na drie operaties, twee bestralingen, drie verschillende chemo’s ben je je eigen statistiek. Drie jaar geleden nog was ik een minuscuul puntje in een puntenwolk, zuivere wiskunde, geen individu, dat beviel me. Nu weet ik het niet meer. Niemand weet het.’

De geruststellende kaders van het verloop van zijn ziekte vallen weg, hij heeft geen zekerheden meer. En dat is moeilijk voor iemand die er steeds minder heeft: als zelfs de taal ‘kapot begint te gaan’, wordt Herrndorf onrustig. Slechts het pistool op tafel, of zoals hij zelf zegt ‘zijn exitstrategie’, kalmeert hem. Dat is de enige manier waarop hij om kan gaan met een falend oriëntatievermogen, een haperend spraakvermogen en een veranderend karakter. Daarover is Herrndorf bijzonder eerlijk, wat één van de grote verdiensten van dit boek is: hoewel hij zich er soms voor schaamt, vertelt hij precies wat hem overkomt, hoe hij steeds meer afhankelijk wordt van de mensen om hem heen – en zich daardoor steeds meer in een sociaal isolement plaatst. We gaan volledig mee in de verwarring en frustratie van een verkankerd brein. Indrukwekkend is de scène – vergezeld van beeldmateriaal – waarin Herrndorf al zijn dagboeken van de afgelopen twintig jaar in bad gooit. Niet alleen de ziekte, maar ook de schrijver zelf is bezig zichzelf uit te wissen.

Wat Leven met het pistool op tafel – buiten die verbluffende inkijk in de ziekte – zo lezenswaardig maakt, is de humor waarvan het boek doorspekt is. Herrndorf gaat laconiek om met de tumor en observeert zijn eigen gedrag met verbazing:

‘En steeds weer vergeet ik die kwestie met de dood. [Het is] een grap die ik mezelf elke tien minuten kan vertellen en waarvan de pointe altijd weer verrassend is.’

Of:

‘Ik ben niet bang voor de dood, wel panisch voor de belastingaangifte.’

Deze geweldig relativerende humor redt niet alleen Herrndorf, maar in zekere zin ook het boek. Zonder zouden de ervaringen van een terminaal zieke moeilijk te verteren zijn en bijzonder confronterend worden. Je zou kunnen zeggen dat het de exitstrategie voor de lezer is. En die is nodig in dit blog, dat zoals gezegd eigenlijk puur ter informatie diende en voor Herrndorf een middel was grip te krijgen op de realiteit. Sommige passages over medicijngebruik en behandelmethodes voeren vrij ver en worden opsommerig en remmen ‘het verhaal’.

Al met al is Leven met het pistool op tafel geen boek dat je binnen een paar dagen uitleest, al lijken de fragmenten daar in eerste instantie wel toe uit te nodigen. Wij kunnen de tijd nemen, hoeven niet zo manisch te werk te gaan als Herrndorf. Hoe cliché het ook moge klinken, er zit een kern van waarheid in het carpe diem. Laten we een voorbeeld nemen aan het leven van Herrndorf, dat na de diagnose steeds meer de moeite waard werd:

‘Een jaar in de hel, maar ook een geweldig jaar. Gemiddeld nauwelijks gelukkiger of ongelukkiger dan voor de diagnose, alleen slaat het naar beide kanten verder uit. Alles bij elkaar misschien zelfs een beetje gelukkiger dan vroeger, omdat ik leef zoals ik altijd had moeten leven. En nooit gedaan heb, behalve misschien als kind.’