Wlodzimierz Odojewski – Een zomer in Venetië

La vita è bella in een Poolse kelder

Recensie door Adri Altink

Op 1 september 1939 viel Hitler Polen binnen. Kort ervoor was tussen Duitsland en de Sovjet-Unie het Molotov-Ribbentroppact gesloten, waarbij de twee landen in het geheim Polen onder elkaar hadden verdeeld. Tegen deze achtergrond speelt het leven zich af in de onlangs vertaalde roman Een zomer in Venetië van de Poolse schrijver Włodzimierz Odojewski (1930-2016). De roman verscheen in 2000 in Polen en is het eerste in het Nederlands vertaalde werk van de hier onbekende Odojewski.

We zien door de ogen van de tienjarige argeloze Marek hoe de oorlog een kinderwereld binnendringt. Er zijn gebeurtenissen die naar de Duitse inval vooruitwijzen, tekens die wij als lezer direct herkennen, maar die de jonge Marek niet weet te duiden. Ze roepen alleen vragen en onzekerheden bij hem op.

Excentrieke tante
We maken kennis met Marek als hij klaar is om voor het eerst naar Venetië op vakantie te gaan. Hij verlangt erg naar die stad waar hij, bijna als enige van zijn familie, nog nooit is geweest en die hij romantiseert door het vele dat hij er over heeft gelezen, daartoe aangezet door zijn liefste tante, Barbara.
De teleurstelling is groot voor Marek als die vakantie niet doorgaat; zijn vader vertrekt en zijn moeder heeft geen tijd meer. De ouders bereiden zich voor op de komende Duitse invasie, maar dat ontgaat de kleine jongen volkomen. Als alternatief voor de reis naar Italië wordt hij met enkele andere kinderen ondergebracht in het dorp P op het landgoed van tante Weronika. Daar valt hem op dat er vooral vrouwen zijn; de mannen zijn gemobiliseerd. Hij verwacht niet veel van die tante, zij staat als excentriek bekend: ze rent elke morgen, naar de adviezen van dokter Kneipp, naakt door bedauwd gras, wandelt bij maanlicht, verzamelt kruiden en hangt de leer van de 16de-eeuwse arts en astroloog Paracelsus aan.

Ooit heeft Weronika een kuuroord willen maken van haar landhuis, maar zover is het nooit gekomen. De eenzaamheid en teleurstelling van Marek worden geleidelijk aan draaglijker als hij meisjes van zijn leeftijd treft en zijn liefste nichtje en later zelfs tante Barbara naar het landgoed komen. Toch loopt de jongen hier opnieuw tegen de tekenen van een oorlog op, zoals wanneer zijn oudere broer Wiktor met verhalen terug komt van een kamp en enkele dagen later zijn vader met piepende banden het erf op komt rijden, maar ook meteen weer verdwijnt. In P ziet Marek soms drommen vluchtelingen langs trekken, de ene keer op de vlucht voor de Duitsers en de andere keer voor de bolsjewieken.

Pingpongtafel
Het verhaal neemt een wending als Marek, een van de katten van tante Weronika achterna rennend, in de grote kelder onder het huis terecht komt en daar water ziet opborrelen. Hij roept naar de anderen dat hij een bron heeft ontdekt. De erop volgende dagen wordt de plas water in de kelder alsmaar hoger en hoger tot tante Barbara roept: ‘Morgen gaan we naar Venetië’. Er groeit dan een fantasie die in de verte doet denken aan de film La vita è bella van van Roberto Benigni uit 1997 waarin een vader zijn zoontje voor de verschrikkingen van een concentratiekamp probeert te beschermen door te doen alsof alles een spel is. Iedereen gaat mee in de fantasie van een Venetië in de kelder. Er worden planken neergelegd op het water, bruggen gemaakt van stoelen, de pingpongtafel wordt het San Marcoplein en er worden lampions opgehangen. Er wordt zelfs muziek gemaakt door het jongetje Naumek, die iedereen betovert.

Ook tante Weronika speelt het spel mee. Ze vertelt over haar geloof in de theorieën van Paracelsus naar aanleiding van een droom die ze had. Daarin werd ze uit een storm gered door muziek. Op de vraag van Marek hoe muziek je kan redden, zegt ze: ‘Muziek, beste jongen, is in dit geval onze verbeelding. Het had ook poëzie kunnen zijn. Of de sterren, de zonsonder- en zonsopgangen die elkaar opvolgen, zonder dat we daar invloed op hebben’. Het meisje Zuzia begrijpt haar: ‘Het is oorlog. We zouden eigenlijk moeten huilen. Maar wij bezoeken Venetië.’ Marek is daarmee ook overtuigd en besluit zich te verdiepen in de leer van Paracelsus van wie Weronika haar wijsheid heeft. En passant stelt hij zijn mening over die excentrieke tante bij: iemand die zulke wijze dingen leest kan niet gek zijn.

Een zomer in Venetië is een vertederend boekje over de argeloosheid van een kind in een wereld vol dreiging en de redding die de verbeelding biedt. Het is mooi dat het negentien jaar na de verschijning in Polen nu in het Nederlands te lezen is.

 

Omslag Een zomer in Venetië - Wlodzimierz Odojewski
Een zomer in Venetië
Wlodzimierz Odojewski
Vertaling door: Charlotte Pothuizen
Verschenen bij: Querido (2019)
ISBN: 9789021416816
120 pagina's
Prijs: € 17,99

Om Literair Nederland draaiende te houden, zijn wij afhankelijk van vrijwillige bijdragen. U kunt ons steunen via de rode knop. Waarvoor onze hartelijke dank!

Meer van Adri Altink:

Recent

Helemaal alleen in een mistige stad
11 december 2023

Helemaal alleen in een mistige stad

Over 'De achterstraten. Een roman uit Xinjiang ' van Perhat Tursun
Suikerklontje in een glas heet water
8 december 2023

Suikerklontje in een glas heet water

Over 'Ik zeg geen vaarwel' van Han Kang
Filosoferen over Dood en Leven
2 december 2023

Filosoferen over Dood en Leven

Over 'Jij en de Dood' van Elisabeth Helland Larsen
Vermakelijk absurdisme in verhalenbundel vol liefde
1 december 2023

Vermakelijk absurdisme in verhalenbundel vol liefde

Over 'Een stroopgraf voor de bij' van Tom Hofland
Waanzinnige necrologie over Von Neumann
28 november 2023

Waanzinnige necrologie over Von Neumann

Over 'De MANIAC' van Benjamín Labatut

Verwant