Vivian Gornick (1935) noemt het erotiek, datgene wat bij moeder en dochter een aanzienlijke rol in het leven speelt. Haar leven lang worstelt ze met de hang naar liefde en geborgenheid plus de drang naar vrijheid en onafhankelijkheid. Haar moeder is een romanticus die dertig jaar blijft treuren over de dood van haar grote liefde, Vivians vader. Wat hen bindt is het gevoel niet volledig door het leven te zijn bedeeld, aan de kant te zijn blijven staan.
Met haar moeder heeft de schrijfster een haat-liefde verhouding. Ze irriteren elkaar, willen allebei gelijk hebben en zijn niet echt op elkaar gesteld. Toch kunnen ze niet zonder elkaar. Op hun gezamenlijke lange wandelingen door New York, als Vivian een jaar of vijftig is en haar moeder in de zeventig, gaat het vaak over ‘vroeger’, toen ze in een huurkazerne in de Bronx woonden. Aan de hand van deze herinneringen verhaalt Gornick in Verstrengeld (Fierce Attachements. A Memoir, 1987) over haar jeugd en de latere jaren toen ze studeerde, ging werken en de liefde ontdekte.
De moeder is een vrouw met weinig opleiding en een geringe kennis van de wereld, maar wel toegerust met de nodige emotionele intelligentie. Ze kan niet bogen op een degelijke maatschappelijke functie. Ooit zocht en vond ze een baan, gaf die na acht maanden op omdat haar echtgenoot bleef protesteren, want ‘getrouwde vrouwen werken niet,’ vond hij. ‘Ik kon kiezen tussen het leven thuis in een hel veranderen of gelukkig worden. Ik wilde gelukkig worden,’ vertelt ze haar dochter op een van de wandelingen. Wat overbleef, schrijft Gornick, was het minachten van anderen om zichzelf te verheffen. Ook jaren nadat haar man is overleden blijft haar moeder de liefde missen en doet ze niets om haar leven inhoud te geven. Dat gooit Vivian haar voor de voeten: ‘Het was jouw keus… […] Je hebt dertig jaar doorgebracht met je vast te klampen aan een voorbije liefde. Je had een leven kunnen hebben.’
Zelf zit Gornick – journalist, recensent, memoirist, essayist en representant van de eerste feministische golf – opgesloten in zichzelf. Al discussieert ze nog zoveel met vrienden, studiegenoten en minnaars, meestal voelt ze zich alleen, tekortschieten, buiten het dagelijks leven staan. Met haar jonge echtgenoot is er geen enkele dialoog, geïsoleerd van de ander door gevoelens die ze nauwelijks kennen en waar ze geen raad mee weten. Alleen seks brengt verlichting, reden waarom ze het nog zes jaar volhouden.
Op de momenten dat Gornick zich werkelijk vrij voelt, manifesteert dat vrijheidsgevoel zich fysiek. Ze ervaart het in haar lichaam ‘als een rechthoekige ruimte van haar keel tot haar kruis’. Dan komen ook de woorden en stromen haar gedachten het papier op, totdat de ruimte zich sluit en de beperking weer optreedt. Als de rechthoekige ruimte open is ontstaat ‘eenheid van denken en taal’. Hierin vindt Gornick haar schrijverschap.
Grandioos is de pagina’s lange beschrijving van de week van vaders dood en begrafenis waarin Gornick haar moeders theatrale verdriet beschrijft. ‘Rond het middaguur stroomde het huis plotseling over van mensen […] Deze mensen brachten ons tot aan de afgrond. Bij elk nieuw gezicht dat in haar directe blikveld verscheen, vond mijn moeder het nodig om in een nieuwe storm van tranen en weeklachten uit te barsten. Mijn angst groeide. Weldra zou ze zich verliezen in een hysterie waaruit geen terugkeer mogelijk was. […] Er waren tijdens de begrafenis nog meer momenten die het verdienden geboekstaafd te worden […] In mijn herinnering verbleken ze bij de briljante meedogenloosheid van mama’s waanzin.’ Met dezelfde scherpzinnige, efficiënte formuleringen, waar de humor in besloten ligt, vertelt Gornick over de buren en andere bekenden in de huurkazerne in de Bronx en over haar eigen gevoelens en minnaars.
De relatie met de getrouwde Joe beantwoordt in eerste instantie aan haar verlangen naar geborgenheid én onafhankelijkheid. Ze kan met hem over alles praten, vooral over zichzelf, haar gevoel van afzondering, alleen zijn, onbeduidendheid. En de erotiek weegt zwaar. ‘Om te beginnen was daar de enorme reikwijdte van de seksuele liefde zelf. Begeerte garandeerde tederheid. Tederheid voorkwam gevaar. Eenmaal buiten gevaar was ik vrij om mezelf terug te trekken in het fascinerende geheime leven van mijn eigen overgave. In bed hoefde ik mezelf niet te zijn.’ Maar na twee jaar ervaart ze wederom zowel letterlijk als figuurlijk de begrenzing van de ruimte als Joe behalve zijn vrouw ook haar bedriegt.
Het verlangen naar de nabijheid van een man blijft, een intimiteit die ze tegelijkertijd afwijst omdat ze haar onafhankelijkheid wil behouden, of liever omdat ze onafhankelijk ìs. In een interview in The Paris Review zei ze ooit: ‘Ik heb niet het leven gehad dat ik wilde. Ik had gehoopt meer midden in de wereld, in het leven te staan, voor betere feestjes te worden gevraagd.’
Ondanks de wederzijdse irritaties en nietsontziend commentaar hebben moeder en dochter een vertrouwelijke band met elkaar. Ze hebben geen geheimen, kennen elkaar door en door. In beider leven is hun relatie de enige constante. Alleen heeft Vivian een bredere kijk op de wereld en op menselijk gedrag ontwikkeld, en is de moeder in haar eigen beperkte wereldbeeld blijven steken. Althans, in de visie van de dochter.
Dit boek is geen volledige autobiografie, het behelst slechts dat deel van Gornicks leven waarin de nadruk op haar moeder ligt. Als ‘memoir-schrijver’ behandelt zij in vele andere verhalen en essays haar carrière, vriendschappen en relaties, met de stad New York alomtegenwoordig op de achtergrond. Dat zij daarover niet uitgeschreven raakt, bewijst de publicatie van haar laatste boek The Odd Woman and the City uit 2015. Op haar 81e laat Gornick nog steeds zien dat worstelen met mens-zijn een eeuwige bron van verhalen is.
