In de definitie van ‘renaissance’ als de opleving van de interesse in de klassieke oudheid is een veelheid aan periodes besloten. In Italië al vond het al veel eerder plaats dan in Nederland, in de bouwkunst weer veel later dan in de lettteren. Zeker is dat de huidige stroom van publicaties, met name gevoed door uitgeverij Athenaeum, Polak & Van Gennep een teken zijn van een nieuwe renaissance. Modieuze professoren worden bestsellerauteurs door populariserende studies te schrijven over verschillende aspecten van de Klassieke periode. Nu is de hernieuwde waardering voor die buitengemeen veelzijdige, en daarbij extreem goed gedocumenteerde periode voor elke renaissanceperiode heel verschillend.

Voor de huidige opleving is het wellicht niet teveel haar te plaatsen naast een politieke ontwikkeling waarbij er sprake is van een failliet van een eeuwenlang sterkstaand verlichtingsdenken. Dat complexe en bevrijdende gedachtegoed heeft afgedaan, hoewel we daar later natuurlijk wel weer op terugkomen. De nationale en internationale politieke ontwikkeling is misschien verwarrend en mede daardoor keren we terug naar de bronnen van ons staatsbestel, de Griekse democratie en de – beter te vergelijken – Romeinse republiek. ‘Dit is geschiedschrijving op zijn best. Ik was erdoor gegrepen, of zelfs door geobsedeerd’ schrijft Ian McEwan op de kaft van dit boek. En hoezeer ik ook vermoeid raak door de wijzen waarop uitgevers hun waar aanprijzen, deze deed me de das om, en ik las het.

Rubicon is inderdaad een meeslepend avontuur geschreven door een redelijk stilist en netjes vertaald. En inderdaad verschaft het boek de lezer veel inzicht in het Amerikaanse staatsbestel (een grote monografie die de vergelijking als belangrijkst onderwerp aanpakt wordt nog node gemist) als ook in de televisiedebatten voor de Tweedekamerverkiezingen en inzicht in de wijze waarop Berlusconi zijn leven en werk bestiert. Het is heel goed te lezen als de noodzakelijk achtergrond bij dit soort zaken, want mijn god, wat waren ze modern, die Klassieken, en wat een boeiende periode is de levenstijd van Julius Caesar geweest, en die van zijn neef en aangenomen zoon, de latere Augustus.

Wat ik leerde van dit boek: de verbijsterende schenking van de oosterse koning Attalus van zijn gehele rijk Pergamon aan Rome, en de wijze waarop dat de grondslag was voor de latere oosterse avonturen van Rome, de prachtige en sterke stad Carthago en de wijze waarop die uiteindelijk toch het loodje legde. De speelfilmwaardige figuur Mithridates, koning van Pontus, die zich vast sterkte door dagelijks al een beetje aan vergiftiging te wennen. De meeslepende tiran Sulla, die zo slecht was dat hij op volkomen natuurlijke wijze – en vermoedelijk gelukkkig – aan zijn eind kwam. Dat zijn filmtypen, boeiende weetjes erbij. Oesterbanken aan de kust, decadentie in de badplaatsen, de fantastische en helaas echt ouderwetse rechtlijnigheid van Cato, indrukwekkend. Holland geeft veel van de grote evenementen en hoofdpersonen een beetje glans en wat context, zodat ze ook echt een schaduw krijgen.

Geboeid doorlezend komt dan vanzelf de twijfel. Een euvel bij dit soort historiën dat voor de hand ligt, maar waar toch bij stil gestaan moet worden.Natuurlijk is deze periode van 100 voor Christus tot 14 na een van de best gedocumenteerde uit de klassieke periode. Vanzelfsprekend staat er een notenapparaat in het boek, een literatuuropgave, en uiteraard meldt Holland in die opgave even netjes dat ‘Als je Plutarchus, die tijdens het bewind van keizer Claudius werd geboren, een primaire bron voor de val van de Republiek noemt, je net zo goed Carlyle een primaire bron voor het leven van Frederik de Grote kan noemen.

Maar in de lopende tekst wordt maar een keer of twee in een heel klein gevalletje de relatieve onzekerheid van een mededeling genoemd. Het boek had gewonnen aan kwaliteit en betrouwbaarheid – maar ook aan schwung vreemd genoeg – wanneer de historiciteit van dit wervelend relaas net iets vaker geproblematiseerd was. Duidelijk te ver gaat Holland in de psychologisering van de Romein, het Romeinse volk. Het Volk heeft voortdurend een heel duidelijke mening over eer, de mogelijkheden van Rome, heeft een collectieve angst voor Oosterse prinsessen etc. Mij lijkt het dat zoveel niet met zekerheid te zeggen valt, anders dan om een verhaal goed kloppend te maken. Erg gedocumenteerd blijkt het zielenleven van de burger ook niet, getuige de literatuurlijst.

Maar dit alles is te weinig overwegend om Rvbicon. Het einde van de Romeinse republiek geen geweldige geschiedschrijving te noemen. Niet voor de specialist vermoed ik, maar wel voor de anderen, die wel van het Triumviraat gehoord hadden, maar niet heel zeker wisten hoe dat bestel in elkaar stak. Die wel eens een stukje Cicero lazen, maar niet doorhadden hoe metersdiep deze redenaar in het politiek gekonkel van zijn dagen zat. Ik zou door kunnen blijven gaan met opsommen wat ik gelezen heb, en waar ik onmiddellijk meer over wil weten. Geen slecht resultaat voor ‘weer zo’ n boek over de klassiek oudheid met een beeld op de voorkant.