De titel en de ondertitel van de biografie van schrijver, beeldend kunstenaar en fotograaf Henk van Woerden (1947-2005) geven meteen de insteek van de schrijfster ervan aan: als leidraad dienen zowel het gegeven dat Van Woerden vanaf zijn vroege jeugd slechts één oog had, als het feit dat hij een ontwortelde migrant was.

Henk van Woerden komt uit een gezin met vier kinderen: Henk, Hans, Anneke en Carl. Zij hadden ziekelijke ouders: moeder Jopie had waarschijnlijk de ziekte van Crohn (een darmziekte) en vader Joop was manisch-depressief. In 1957 gaan zij naar Kaapstad (Zuid-Afrika). Daar overlijdt de moeder twee jaar later. Henk blijft als oudste zoon bij zijn vader en de daar ingetrokken hulp in de huishouding, de andere kinderen komen terecht in een weeshuis. Veel later komen de kinderen erachter dat de emigratie naar Zuid-Afrika een vlucht voor het NSB-verleden van Joop was. Emigratiepogingen naar de Verenigde Staten, Canada en Australië waren mislukt. Zuid-Afrika bleef over.

Na zijn middelbare school gaat Henk naar de Michaelis School of Fine Art. Eigenlijk had hij arts willen worden, maar zijn kennis van Latijn was daarvoor beneden de maat. Op deze school leert hij zijn latere vrouw, Linda Pentz, kennen.

In 1968 vertrekken Henk en Linda naar Nederland waar Henk depressief raakt. Al in 1969 besluiten Henk en Linda met hun inmiddels geboren dochter Nicky naar Kreta te emigreren. Op Kreta zelf verhuizen ze na een jaar al weer. Het huwelijk strandt en Henk keert terug naar Nederland, Linda vestigt zich na enkele omzwervingen in Rome. In 1971 is zijn eerste tentoonstelling in de Amsterdamse Galerie Espace. Tien jaar later, in 1981 hertrouwt Henk met Margot Groot. Samen krijgen zij een zoon, Njal. In 1991 leert Henk Nicole Müller kennen, een studente uit Enschede waar hij op dat moment les geeft aan de Academie voor Art & Design, en verlaat hij Margot.

In deze tijd ontstaat zijn debuutroman Moenie kyk nie (1993). ‘Ik weet niet wat ik met mijn talent moet, maar het is het enige dat ik heb’, schrijft hij aan Margot. Als beeldend kunstenaar probeert Henk  ‘op een goed doek het fenomeen sfeer’ te vangen, aldus Jaeger. Jammer genoeg krijgen we in het boek geen indruk van zijn beeldende kwaliteiten, omdat er behalve een tekening op de uitnodiging van genoemde tentoonstelling verder geen afbeeldingen van zijn werk zijn opgenomen, in tegenstelling tot achttien privéfoto’s.

Jaeger citeert, om de verhouding tussen woord en beeld in het werk van Van Woerden uit te drukken, diens vriend en collega Joris Geurts die stelt dat Van Woerden in woorden de diepte kon weergeven, waartoe hij door zijn eenogigheid in zijn beeldende kunst niet in staat zou zijn geweest. Een beetje gemakkelijke conclusie, als je weet dat Margaret S. Livingstone en Bevill R. Conway in het England Journal of Medicine (september 2004) hebben aangetoond dat je in dit gebrek ook een voordeel kunt zien dat tot uitdrukking komt in bijvoorbeeld de nauwkeurigheid  in het werk van schilders met deze of vergelijkbare oogafwijkingen.

Maar het is wél een metafoor die Jaeger aangrijpt en uitwerkt als een mooi contrapunt bij het andere thema van de biografie: migrant-zijn.

Van Woerden is bekend geworden door zijn Zuid-Afrikatrilogie: Moenie kyk nie (1993) – Tikoes (1996) – Een mond vol glas (1998), en een roman waarin volgens Jaeger alle thema’s uit zijn werk samenkomen: Ultramarijn (2005).

Ultramarijn heeft succes. Henk wordt writer in residence aan de Universiteit van Ann Arbor (Michigan). Het bevalt hem daar meer dan hij had verwacht. Lang duurt de vreugde echter niet. In november 2005 zakt hij in elkaar en overlijdt.

Toef Jaeger, redacteur van de boekenbijlage van NRC Handelsblad die Van Woerden heeft gekend als programmeur van het festival Winternachten, heeft met dit boek een sterke biografie afgeleverd waarin de thema’s die al in de titel werden aangekondigd evenveel en zorgvuldig gedocumenteerde aandacht krijgen.

Koning eenoog, een migrantenverhaal
Leven en werk van Henk van Woerden

Auteur: Toef Jaeger
Verschenen bij uitgeverij: Atlas Contact
Aantal pagina’s: 320
Prijs: € 24.99