Svetlana Alexijevitsj – De laatste getuigen

‘We moeten ons verhaal nog doen’

Recensie door Martin Lok

In 1977 schiep Jan Wolkers het Auschwitzmonument , ook bekend als het Spiegelmonument.  Naar eigen zeggen een onmogelijke taak, omdat je nooit een misdaad kunt gedenken ‘waarvan je het gevoel hebt dat die nog niet uitgewist zal zijn als onze planeet over twee of tweeduizend eeuwen in het heelal zal zijn opgelost’.

Om het onmogelijke toch te realiseren plaatste Wolkers gebroken spiegels bovenop een urn met as van Joodse slachtoffers van de Nazigruwelen. Om zo te laten zien dat de wereld sindsdien voor altijd anders is. Of, zoals Wolkers het zelf zegt: ‘Voorgoed kan op deze plaats de hemel niet meer ongeschonden weerspiegeld worden.’

Hetzelfde gevoel krijg je bij het lezen van De laatste getuigen: kinderen in de Tweede Wereldoorlog van Svetlana Alexijevitsj, een literaire variant op Wolkers’ Spiegelmonument, waarbij het ruwe, willekeurige mozaïek van glazen scherven is vervangen door honderdeneen kindergetuigenissen. Stuk voor stuk verhalen die de gruwelen van de oorlog genadeloos weerspiegelen en je naar de strot grijpen. Verhalen die je tot in je haarvaten voelt, tot in de uiterste synapsen van je zenuwen, tot in je diepste innerlijk, op een manier die je niet voor mogelijk hield. Alsof je er zelf bij bent geweest en zelf beleefde wat die kinderen meemaakten. Het onbeschrijfelijke en onnoembare. Wat is gebeurd.

Zoals de herinnering van de vierjarige Polja Pasjkevits die zag hoe haar moeder voor haar ogen werd doodgeschoten. ‘Toen ze viel ging haar jas open. Die werd helemaal rood, en ook de sneeuw om mama heen.’ Of de zesjarige Zjenja Belkevitsj die zich herinnert hoe een vliegtuig overvloog en haar moeder daarna met gespreide armen langs de weg lag. ‘We vroegen haar op te staan maar dat deed ze niet. Ze kwam niet overeind. Toen hebben soldaten haar in een lap zeildoek bewikkeld en ter plaatse in het zand begraven. We schreeuwden en smeekten: “Gooi mama’s kuil niet dicht. Als ze wakker wordt lopen we verder.” ’

Het zijn verhalen waar je dood- en doodstil van wordt. Herinnering na herinnering. Honderdeneen tekende de Wit-Russische onderzoeksjournalist Alexijevits er tussen 1978 en 2004 op, van oorlogsslachtoffers die tijdens de oorlog tussen de nul en vijftien jaar oud waren. Slachtoffers die zich herinnerden hoe de Duitsers Wit-Rusland binnen vielen en er huishielden. Die zich herinnerden hoe het voelt als je moeder voor je ogen wordt doodgeschoten. Of wat honger, ontreddering en ontmenselijking in een getto met je doet.

Het maakt De laatste getuigen geen plezierige leeskost, maar wel een noodzakelijke. Omdat vergeten nog erger zou zijn dan de herinnering. Met haar boek biedt Alexijevits lezers de kans zich in te leven in die herinneringen. Waarbij het de kracht van deze winnares van de Nobelprijs voor Literatuur (2015) is dat ze die herinneringen documenteert zonder er zelf tussen te komen. Door de kinderen van toen aan het woord te laten. Omdat zij de laatsten zijn die de dingen hebben meegemaakt die verteld moeten worden. Toen het nog kon.

‘Wij zijn de laatste getuigen. Ons tijdperk loopt ten einde. We moeten ons verhaal nog doen…’

 

Omslag De laatste getuigen - Svetlana Alexijevitsj
De laatste getuigen
Svetlana Alexijevitsj
Vertaling door: Jan Robert Braat
Kinderen in de Tweede Wereldoorlog
Verschenen bij: Uitgeverij De Bezige Bij (2018)
ISBN: 9789023448877
256 pagina's
Prijs: € 29,99

Om Literair Nederland draaiende te houden, zijn wij afhankelijk van vrijwillige bijdragen. U kunt ons steunen via de rode knop. Waarvoor onze hartelijke dank!

Meer van Martin Lok:

Recent

Suikerklontje in een glas heet water
8 december 2023

Suikerklontje in een glas heet water

Over 'Ik zeg geen vaarwel' van Han Kang
Een onuitgepakte koffer in elke hartkamer
5 december 2023

Een onuitgepakte koffer in elke hartkamer

Over 'Goudjakhals' van Julien Ignacio
Filosoferen over Dood en Leven
2 december 2023

Filosoferen over Dood en Leven

Over 'Jij en de Dood' van Elisabeth Helland Larsen
Vermakelijk absurdisme in verhalenbundel vol liefde
1 december 2023

Vermakelijk absurdisme in verhalenbundel vol liefde

Over 'Een stroopgraf voor de bij' van Tom Hofland
Waanzinnige necrologie over Von Neumann
28 november 2023

Waanzinnige necrologie over Von Neumann

Over 'De MANIAC' van Benjamín Labatut