Susan Sontag (1933-2004) was in 1975 herstellende van borstkanker en had een manusje-van-alles nodig voor achterstallige correspondentie. Op voordracht van de redactie van The New York review of Books belde Sontag Sigrid Nunez (1951) die net afgestudeerd was met een master of fine arts aan de universiteit van Columbia. Ze woonde bij Sontag om de hoek en kon wel een baantje gebruiken. Nunez was niet erg onder de indruk van haar werk. ‘Zoals veel lezers vond ik de essays boeiend en de romans moeilijk om door te komen.’
Toch zei ze ja, zonder enig idee te hebben wat er van haar verwacht werd. Nunez’ relatie was net verbroken en ze moest uit haar appartement, Susan wist dat. De jonge Sigrid was daardoor makkelijk te paaien en trok op aandringen van Susan bij moeder en zoon in. Op dat moment werkte Sontag aan het essay ‘On Photography’ (1977), wat haar als essayist grote faam zou brengen. Susan stelde Nunez voor aan haar zoon David Rieff, achteraf een vooropgezet plan om hen te koppelen en ze bleef er ongeveer anderhalf jaar wonen.

Oprecht relaas

Na Sontags dood schreef Sigrid Nunez, die ondertussen meerdere romans op haar naam had staan, haar memoires, wat resulteerde in Sempre Susan. A memoir of Susan Sontag (2011), vertaald door Maaike Bijnsdorp en Lucie Schaap als ‘Sempre Susan, herinneringen aan Susan Sontag’. Het is een oprecht en persoonlijk relaas geworden over een intrigerende persoonlijkheid, beroemde essayist en criticus, dat slechts 120 bladzijden beslaat. Benjamin Moser, die in 2019 de lijvige biografie ‘Sontag: Her Life and Work’ publiceerde, heeft op deze memoires kunnen steunen.

De lezer krijgt een volledig beeld van de dan 43-jarige Sontag, en van de 25-jarige Nunez die zichzelf niet spaart, terwijl ze haar relatie met David Rieff buiten beeld houdt. Schijnbaar ongedwongen ontleedt Nunez in helder proza haar gesprekken met Sontag; haast intiem besteedt ze aandacht aan haar gewoontes, opinies, vriendschappen, gedachtes, gebrek aan humor, angsten en haar moederschap. Alles komt aan bod. Sontags vader overleed aan TBC toen ze vijf jaar was. Ineens kwam hij niet meer thuis. Ook Nunez’ vader overleed toen ze heel jong was. Dat schiep ongetwijfeld een band.

Susans moeder hertrouwde met meneer Sontag. Met haar stiefvader had ze een redelijke relatie, maar haar moeder was narcistisch en een alcoholist die haar dochter negeerde. Ze bleef er haar hele leven last van houden. ‘”Gierig was ze ook. Ik kreeg nooit ook maar een cent van haar. Zodra ik naar school ging, was ik op mezelf aangewezen. Ik had wel dood kunnen hongeren.” Iedereen die Susan kende, kende dit verhaal en wist hoe diep haar wrok zat, ze beschouwde zichzelf als een verwaarloosd of zelfs verlaten kind. […] ‘Een wond die nooit heelde.’

Uitmuntende en eeuwige student

Susan bleek een uitmuntende student, ze was heel ambitieus en serieus en raakte geobsedeerd door kunst en literatuur en las alles wat los en vast zat. Dankzij haar werkdrift en competitieve gedrag viel ze al gauw op in de intellectuele wereld. Ze trouwde met Phillip Rieff, samen kregen ze een zoon David (1952). De relatie hield geen stand, zoals geen enkele relatie van Susan Sontag lang stand hield. Over haar moederschap schrijft Nunez, dat Susan David als haar gelijke beschouwde en misschien zelfs een vaderfiguur in hem zocht. In ieder geval gingen er een hoop roddels en praatjes rond over de zeer symbiotische relatie die ze met haar zoon had. Als zij een werkaanval had en niet gestoord wilde worden hield ze hem bij zich, zodat hij haar sigaret kon aansteken. Hij was toen tien jaar.

Susan leefde als de eeuwige student, het appartement was sober en bestond vooral uit boeken. Ze was stoer, mannelijk, droeg jeans en sneakers en was een onafhankelijke vrouw. Ze werkte nachten door, rookte als een ketter en gebruikte speed om op de been te blijven. Ze kookte nooit, was verzot op reizen, had een leger vrienden, maar ook veel vijanden en was chronisch jaloers op andermans succes. Zo was ze jaloers op Nunez wanneer deze iets samen met David wilde doen. Ze wist zich er altijd tussen te dringen, waarmee de titel ‘Sempre Susan’ verklaard is.

‘Ze zorgde er altijd voor dat haar geest iets te doen had. Als er niets was om haar te verstrooien sprong haar geest op zwart, zei ze en ze vergeleek het met de ruis op het televisiescherm als een zender die uitzendingen staakte. […] Op zwart? Niets wat je er zelf op zou kunnen projecteren? Geen dagdromen, geen fantasie, geen mijmeringen of herinneringen, geen gedachte aan werk in wording, aan mensen, aan dingen die je van plan bent te doen? Helemaal geen gedachten? […] Dat zwarte scherm, zo maakte ze duidelijk, was iets angstwekkends.’ Ze vreesde het alleen zijn dermate dat ze na een avond met vrienden, de slaapkamer van David en Nunez binnenkwam om hen haar belevenissen te vertellen.

Liever romanschrijver

Sontag werd geroemd om haar essays, maar Nunez memoreert dat ze liever een gelauwerd romanschrijver was geweest. Haar romandebuut The benefactor (1963) werd aanvankelijk positief ontvangen maar zakte al snel naar de achtergrond. Ook haar andere romans werden afgedaan als plotloos en langdradig, evenals haar films. ‘Het krenkte haar dat de fictieschrijvers die zij zo bewonderde en overal aanraadde andersom haar werk niet prezen, leken zelfs helemaal geen voorvechters van haar fictie te zijn, zelfs niemand onder haar vrienden.’

Sontag overleefde tweemaal kanker, maar stierf uiteindelijk aan MDS, een voorloper van een snel voortschrijdende leukemie. Ze was doodsbang voor de dood schrijft David Rieff over zijn moeders laatste kankerfase. ‘De gedachte aan het definitieve einde bezorgde haar zoveel pijn en angst dat ze er bijna krankzinnig van werd.’
De kracht van Sempre Susan is dat Nunez een compleet en eerlijk beeld schetst van Susan Sontag met zowel positieve als negatieve kanttekeningen. Ze oordeelt niet en haar bewondering voor Sontag blijft van kracht. Nunez’ memoires beginnen verwachtingsvol als ze het verhaal vertelt van de mens achter het idool. Alsof ze zich gaandeweg steeds meer herinnert, pelt ze heel natuurlijk de lagen van Susans persoonlijkheid af tot er een kwetsbaar, eenzaam en ontevreden mens ontstaat, die spijt had van alles wat ze niet was.