Het wordt weer zomer en de vakantieganger wil een boek mee op vakantie. Aan het strand of zwembad moet in de zon of onder de parasol af en toe gelezen worden. Bruin worden kost nu eenmaal tijd en voor lichamelijke inspanning is het te warm. Zo af en toe lezen aan de waterkant ontspant ook. Eindelijk is er de tijd voor een boek.

Wat wil de vakantielezer lezen? Het liefst iets lichts, iets luchtigs, iets met spanning, een vleugje seks ? niet teveel want het is al zo warm. Zo’n lezer wil geen dikke, historische roman, poëzie of moeilijke beschouwingen. Bewaar die maar voor de herfst, de winter. Zulke genres associeert men met een knapperend haardvuur en een glas port, niet met witte stranden en brandende zon.

Als je de vakantielezer heel eerlijk is wil hij misschien helemaal niet lezen. Het liefst zou hij op het strand een film zien, een DVD-tje kijken. Zo’n film die gedachteloos amuseert en je toch het gevoel geeft dat je naar iets met inhoud hebt zitten kijken. Maar op een scherm kijken is in de felle zon veel te lastig. Dan toch maar een boek. Het liefst een boek dat leest als een film.

Razernij van de Argentijnse schrijver Sergio Bizzio (1956) is precies zo’n boek. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er plannen zijn om het ook daadwerkelijk te verfilmen. Het heeft spanning, een vleugje romantiek en voordat je echt verbrand bent, heb je het uit. Wat dat betreft doet het denken aan de boeken van die andere bestsellerauteur Nicolo Ammaniti (1966).

De strandlezer wordt met een gesprek over seks het boek ingetrokken. In de eerste zin is het meteen raak. ‘Toen jij geboren werd, kwam ik net klaar.’ Rosa is vijfentwintig, Jose María bijna veertig en ze zijn verliefd op elkaar. De openingsscène draait om de vraag van Jose María, die later alleen María genoemd wordt, aan Rosa: Mag ik je in je kontje neuken?

Zo’n provocerende openingsscène herken je uit de film. Bijvoorbeeld, Reservoir Dogs (1992) van Quentin Tarantino opent met een discussie over een pornografische interpretatie van Madonna’s Like a Virgin. Het is prikkelend, plat en in Tarantino’s film ook grappig en origineel. Bij Bizzio komt het over als een slecht gelukte imitatie.

Het verhaal van Razernij laat zich kort samenvatten. Het begin is fel realistisch. María is bouwvakker en migrant, Rosa dienstmeisje bij een rijke familie. De twee worden verliefd en krijgen ruzie met een portier. María slaat er vrij snel en hard op los. Zijn baas ontslaat hem om die ruzie, waarop María hem vermoordt. Dan, na zo’n 40 bladzijden slaat de toon van het boek om.
María verstopt zich op de bovenste verdieping van het immens grote huis waar Rosa dienstmeisje is. Hij houdt zich daar verborgen voor de politie, maar ook voor Rosa. Hij hoort en ziet veel wat zich in het huis afspeelt, waaronder een verkrachting en een moord. Het enige contact dat hij met Rosa heeft is telefonisch. Hij belt haar af en toe, maar verraadt nooit zijn verblijfplaats. Het einde zal ik niet verklappen, wel dat de Spaanse titel van het boek Rabia is, wat in het Spaans behalve ‘razernij’ ook ‘bezeten’ betekend.

Het deel in het boek waarin María zich verbergt en naakt rondloopt, kan opgevat worden als een parabel van de eenzame emigrant die geen bestaan heeft in de moderne maatschappij. Zo schijnt het in Argentinië geduid te worden en het boek is er om geprezen. Heel geloofwaardig vind ik die interpretatie niet. María kiest, weliswaar noodgedwongen, voor zijn isolement, maar zijn voormalig werkgever had hij toch echt niet hoeven doodslaan. Bovendien legt Bizzio erg de nadruk op spanning en actie. De spanning zit vooral in de mogelijkheid dat María ontdekt wordt of dat Rosa in gevaar is. Van een stille, claustrofobische opsluiting is geen sprake, er gebeurt genoeg in het huis. Tijd voor bespiegelingen is er dan ook niet.

Literair heeft Razernij bar weinig te bieden. De taal is eenvoudig, onopgesmukt. Dat hoeft zeker niet bezwaarlijk te zijn, maar hier illustreert het de nadruk op de verhalende actie. Heel soms probeert Bizzio een ‘mooie’ zin te maken: ‘de witmarmeren trap van de hoofdingang spreidde zich zo plastisch uit over de tuin dat het wel leek alsof hij was gemaakt met een slagroomspuit.’ Gelukkig blijft het bij enkele van dergelijke zinnen.

Thematisch is het verhaal erg dun. De problemen van de laaggeschoolde buitenstaander is al heel vaak, en veel beter beschreven. Denk bijvoorbeeld aan Döblin’s Berlin Alexander Platz, Naipaul’s A House for Mr Biswas of White Tiger van Aravind Adiga. Deze boeken zijn veel rijker, subtieler en ook beter geschreven dan Razernij. En het isolement, het niet deelnemen aan de wereld, het alleen maar toekijken is onlangs nog uitgewerkt door Peter Terrin in De Bewaker, om maar een recent voorbeeld te noemen. Waar Terrin zijn thema op de vierkante centimeter uitwerkt staat bij Bizzio vooral de thrillerachtige spanning centraal. Met het uitdoven daarvan blijft er maar heel weinig over.

Bizzio doet wel een poging literair te zijn en dat blijkt met name uit een aantal ironische passages en fragmenten. Zo opent het boek met een citaat van Wayne. W. Dyer, een Amerikaanse schrijver van bestsellers als Manifest Your Destiny, Incredible You! en Making Your Thoughts Work for You. Kortom, Dyer is een positief denker, een self help-guru en produceert het soort wijsheden waar de ‘echte’intellectueel zijn fijne neus voor ophaalt. Voor María, echter, is hij een held, hij weet niet beter, lijkt Bizzio te willen zeggen. Tijdens zijn isolement leest María veel, waaronder Readers Digest en Dyer’s Niet Morgen maar Nu! María en Rosa zijn geen intellectuelen en hebben ook niet de ambitie het te worden. Bizzio maakt dat vooral in het eerste deel van het boek duidelijk. De uitgeschreven dialogen tussen het stel hebben expres geen inhoud. Die nadrukkelijke platheid vormt naar mijn idee, het enige, redelijk geslaagde element van het boek. Maar ook hier ligt een vergelijking met Tarantino voor de hand. In zijn films kom je die nadruk op hele gewone, platte, niet verheven dialogen bijna voortdurend tegen en ook hij citeert het liefst uit B-films.

Bizzio heeft echter geen Tarantino script geschreven. De ironie van de leeg- en platheid is te weinig aanwezig om het boek te redden. Het is wel een boek dat María waarschijnlijk graag gelezen zou hebben. In een dialoog met Rosa vraagt hij haar waarom ze alleen TV kijkt en nooit leest.
‘Dat komt omdat lezen meer moeite kost dan televisiekijken.’
‘Waarom? Om te lezen hoef je alleen maar te zitten of te liggen, net als bij tv-kijken.’
‘Maar je moet je hoofd gebruiken.’
‘Niet waar! Je kunt heel goed lezen zonder te denken.’
En dat is precies de ervaring die dit boek achterlaat. De vakantielezer zit gebakken.