Zoals het een goede openingszin betaamt, is deze kenmerkend voor de rest van de tekst. Zo ook in de roman van Sasja Sokolov, School voor zotten, waarin hij zijn personage laat zeggen: ‘Oké, maar hoe moet ik beginnen, met welke woorden?’
Vanaf dat moment richt het personage zich rechtstreeks tot de lezer, alsof de lezer tegenover hem zit, en verhaalt van zijn jeugd op de School voor zotten.

Na deze opening volgen vijf hoofdstukken, waarbij ieder personage, voormalige zot van deze school, verhaalt van zijn schooltijd, waarbij hij of zij in parlando zich ook rechtstreeks tot de lezer richt. Inmiddels ouder geworden bewonen zij hun datsja’s op het Datsjakamp dicht bij het station. Daar verhalen zij over hun ervaringen op de School voor zotten. De auteur heeft ieder personage zijn kenmerkend taaleigen gegeven, met alle eigenaardigheden van dien: vergissingen, opvallende zelfcorrecties, bizarre beeldspraak, soms geëxalteerd, vaak ook met onderhuidse weemoed. Omdat ieder hoofdstuk door een andere ‘zot’ wordt verteld, met zijn eigen idioom, ontstaat er een kakofonie van stemmen; soms kraakhelder van betekenis, vaak ook onbegrijpelijk door het zo persoonlijke taalgebruik.

Zelfcorrectie

Het begint al in de openingstekst, als de spreker per ongeluk het woord stationsvijver gebruikt, om zichzelf onmiddellijk uitgebreid te corrigeren: stationsrestauratie of stationskiosk, dat zou kunnen maar, stationsvijver niet. Wel kan een vijver bij het station zijn. Waarna de spreker zichzelf toestaat: nou bij het station dan.
In de verhalen wemelt het van dit soort zelfcorrecties, terwijl ondertussen de meest bizarre verhalen worden verteld. Omdat elk hoofdstuk door een wisselend personage wordt verteld, verschilt per verhaal de stem van de verteller. Het doet denken aan de woordexplosies in Ulysses van James Joyce.

Hoewel de verhalen van de personages doorgaans licht van toon zijn, verwijzen personages in hun teksten vaak impliciet naar de hardnekkige beerput die Rusland heet. Soms genoemd in contrast met heftige liefdes die zonder pathos opbloeien en daardoor diep ontroerend zijn. Op de achtergrond minacht een Kafkaëske overheid haar onderdanen. Om de situatie te verzachten verhaalt de verteller liever eufemistisch van Datsjakampen in plaats van barakken. Uiteindelijk leveren al die personages een stemmenboeket dat de perfecte beschrijving geeft van Rusland met al zijn eigenaardigheden, weemoed en agressie.

Verrassend taalgebruik

Dat Sasja Sokolov een groot talent is, leidt geen enkele twijfel, met zijn rijk register; zijn stijlbloemen als: ‘…de dalen van het niet zijn; als gefluisterde levens… Of een vergelijking als: de weerschijn van vallende sterren, in de scherf van een spiegel, die plotsklaps in het donker uit zijn lijst viel, om het gevaar te vernietigen van zijn nakende dood…’
Een taalfeest van verrassende schoonheid.

Het boek sluit af met een essay van Maxim Osipov dat de aangrijpende schoonheid van het boek benadrukt en daarmee de auteur Sasja Sokolov de plaats toekent in de wereldliteratuur die hem toekomt.