Het is 4 mei 2020: de geboorte van Josje Silvius dient zich aan. Ze komt ter wereld zonder te huilen, terwijl haar moeder het op een huilen zet. Het was een vreemde tijd, maar voor Josje scheen het, als ze er later op terug kijkt, toe dat ‘de tijd van vóór de Stilte [de coronacrisis, EvS], toen iedereen maar een beetje aanrommelde’ heel wat vreemder was. Om maar niet te spreken over de tijd erná, toen haar moeder zich in huis opsloot. ‘Ze was een makkelijke kamerplant geworden’, zei haar vader.
Josje beschrijft aan haar in 2042 geboren dochter Avid (Hebreeuws voor lente; haar vader is joods) hoe zij de tijd tijdens en na de coronacrisis ervaren heeft. Iedereen kreeg een dagvergoeding, waardoor je recht had op een baan, woning, medische hulp en eten. Iedereen kreeg ook een beperkt aantal reiskilometers toegewezen en werd jaarlijks gecheckt op hun gezondheid.
Haar vader ontwierp grote gebouwen waar werk, vermaak en wonen samengingen. Met haar moeder ging ze naar het Louvre, via Google Art.
Sprongen in de tijd
Telkens springt het verhaal een paar jaar vooruit. In hoofdstuk drie zitten we in 2029 en harkt een zorgrobot de sportvelden van Josjes school aan. Josje is een goede leerling en krijgt virtueel extra lessen maatschappijleer van haar filosofiedocent Julian Scheer. Hij vertelt over de economische depressie van 2022, toen er niet genoeg geld was ‘om ouderen, zwakkeren, zieken en armen in leven te houden’.
Josje wil kunstenaar worden, wat volgens de maatschappijvisie van Scheer zoiets is als ‘een peperdure, breekbare vaas’. Ze doet in 2038 toelatingsexamen voor de kunstacademie en maakt maquettes en poppenhuizen, waarmee ze kritiek geeft op ‘hoe architectuur aan de tekentafel mensenlevens dacht te kunnen vormen’, impliciet dus ook op de ontwerpen van haar vader. Op de academie had men liever, dat ze iets figuratiefs ging uitproberen, wat ze ook doet. Ze zet haar goggles op, die – wanneer ze met haar ogen knippert – foto’s van haar omgeving maakt die ze daarna bewerkt.
Een vroegere buurjongen, Dorian, draagt haar min of meer op om hem en zijn erbarmelijke leefomstandigheden te filmen, ‘de achterkant van het decor’, zoals hij het noemt. Ze gaan daarin ver, heel ver. Josje meende dat ze ‘de renaissance van de echte kunsten inluidde’ met haar werk, al dacht lang niet iedereen daar zo over.
Sensitief futurisme
De stilte is niet de eerste coronaroman, al zou je hier van een novelle kunnen spreken, maar het steekt wél met kop en schouders uit boven die eersteling, Quarantaine van Wim Daniëls. Diens roman over Karel Vielligers die op een vakantiepark in de Dordogne aan zijn proefschrift werkt en er ‘een dame met een hondje’ ontmoet.
Het boek van Sarah Sluimer, die essays en columns publiceert in dagbladen en tijdschriften, gaat ook over iemand die werkt, in dit geval in de kunsten, een jongen ontmoet, Sol, de vader van Aviv. Tot op zekere hoogte is ook dit boek zelfs wat voorspelbaar – of misschien beter: voorstelbaar –, want we weten wat de gevolgen van Covid-19 kunnen zijn. Het verschil zit hem echter in de literaire kwaliteit en de gelaagdheid van Sarah Sluimers boek.
Daan Heerma van Voss – zelf auteur van Coronakronieken, een combinatie van autobiografie, reportage, essay en pamflet – noemt Sluimers boek ‘sensitief futurisme’, zoals Mark Dery in de jaren negentig van de vorige eeuw de term ‘afrofuturisme’ muntte: speculatieve fictie over in dat geval Afro-Amerikanen en in dit geval de toekomst na de coronacrisis op middellange termijn.
Ook zonder dit etiket is het inderdaad in tere tonen geschreven boek van Sluimer, – het tweede van haar hand na Keizer -, een mooie novelle die best had mogen uitgroeien tot een volwaardige roman. Dan hadden de verschillende scenario’s, zoals met de personages het geval is, aan diepte kunnen winnen. Niets ten nadele van de soms huiveringwekkende zaken die nu alleen worden aangestipt, zoals die over het niet in leven kunnen houden van ouderen, zwakkeren, zieken en armen.
Deze beknoptheid is waarschijnlijk (mede) te wijten aan het format van de serie ‘Vitale ideeën voor de wereld van morgen’, over de belangrijkste thema’s die een rol spelen bij een wereld post-corona, waarin dit boek is opgenomen. Daarin verschenen tot nu toe boekjes van de hand van Barbara Baarsma, Dirk Bezemer, Sanne Bloemink en Wanda de Kanter. Het is goed dat daaraan nu literatuur is toegevoegd! Die hoort er gewoon helemaal bij. Vooral nu, heet het dan.
