Je zou kunnen zeggen dat de tweede roman van Sanneke van Hassel gaat over ‘boze Nederlanders’, of zoals Sybrand Buma ze onlangs herdoopte ‘gewone Nederlanders’, en een personage dat daar lijnrecht tegenover staat. In Stille grond zet Sanneke van Hassel haar personages in om twee parallelle werelden uit te werken die elkaar niet of nauwelijks raken en mensen ten tonele te voeren die naast of langs elkaar leven.
Landa en Leon vormen samen met hun pasgeboren dochtertje Cato de ene verhaallijn, Johannes en een dakloze vrouw die hem uit het lood slaat de tweede.
‘Gewone’ flatbewoners in Rotterdam aan de ene kant en een man die in de opvang er tegenover werkt aan de andere kant. De verbindende schakel tussen beide werelden is de daklozen- en verslaafdenopvang Smallenburg met de bijbehorende volkstuin pal tegenover de goud gespoten flat waar het jonge gezin woont. Voor die volkstuin is Johannes verantwoordelijk.
Op de plaats van de volkstuin had een plantsoentje moeten komen en dat dit niet zo is, zit Landa dwars; het moet en zal er koste wat kost komen. Als tegenwicht tegen alle ellende voor de deur.
Landa en Johannes
‘Het gaat niet goed in dit land, en hier is dat al jaren te zien (…). De mensen zijn op drift, ze zorgen niet meer voor elkaar en al helemaal niet voor de plek waar ze wonen’ meent Landa. Johannes heeft een andere kijk op de zaak, en op de wereld. Al jong vroeg hij zich af waarom mensen ‘elkaar links laten liggen en zelden een ander oprapen.’ Hij kiest ervoor om ‘niet tegen de politiek of het systeem te strijden’, maar om mensen te eten te geven, ze te helpen met hun papieren, en een bed voor ze zoeken. Ook als hij door Wouters, zijn leidinggevende, namens Smallenburg naar vergaderingen gestuurd wordt, blijft hij zijn eigen uitgangspunten trouw.
Tegenover het goed uitgewerkte karakter van tobber Landa staat Johannes, die qua karakter een minder sterke ontwikkeling doormaakt en een gelijkmoedige en zachtmoedige, christelijk opgevoede liefhebber van de motetten van Bach blijft. Hij is in staat ‘de menselijke ellende in toom’ te houden en te overstijgen, hoewel een dakloze vrouw hem het hoofd op hol brengt.
Leon, Landa’s echtgenoot, is een realist. Als hij hoort dat zijn vrouw contact heeft gehad met Jos de Palm van de Volkspartij (gebaseerd op Leefbaar Rotterdam) over ‘het zooitje aan de overkant’, vindt hij dat ze haar tijd beter aan het zoeken naar werk had kunnen besteden. De Palm is overigens een karakter dat als seksistische Bourgondiër wat karikaturaal is uitgewerkt. Landa trekt het contact met De Palm en de Volkspartij zelfs nog wat aan, en gaat mondjesmaat zoeken naar werk. Thuis hebben ze inmiddels een oppas, dus dan gaat dit allemaal wat makkelijker. Toch weet ze niet helemaal wat ze van de Volkspartij moet denken, omdat ze ook weet dat De Palm op de dure grond wil bouwen. Maar van denken komt doen en tegelijk ook, zonder al te grote gevolgen overigens, laten … Een kleine, geestig en beeldend beschreven scène in de roman.
Het boek, dat in een prettige, heldere stijl is geschreven, legt het huidige tijdsgewricht genadeloos bloot. De vraag is wie op drift zijn: daklozen en verslaafden – of verder doorgeredeneerd asielzoekers – of de gegoede middenklasse.
Het verhaal zelf is klein en overzichtelijk gehouden. Er zijn maar een paar personages, elk met zijn/haar eigen vocabulaire. De roman geeft ook onderhuidse kritiek op de al evenzeer op drift geraakte politiek. De ‘gewone burger’ weet de weg naar een politieke partij als de Volkspartij wel te vinden en wordt daar juichend binnengehaald. De daar overheersende vriendjespolitiek wordt overtuigend beschreven. Alles is raak geobserveerd en zorgvuldig genoteerd. Sanneke van Hassel is niet alleen als schrijfster van verhalen maar ook als auteur van romans iemand om te blijven volgen.
