Sander Kollaard won in 2020 (mijns inziens terecht) de Libris Literatuur prijs voor zijn roman Uit het leven van een hond. Geboren in 1961 debuteerde hij laat met de verhalenbundel Onmiddellijke terugkeer van uw geliefde, waarna nog een verhalenbundel en een roman verschenen. Kollaard woont in Zweden.

De auteur schrijft geen spectaculair grote verhalen of romans in ruime gebaren en ronkende taal. Hij schetst in een fijnzinnige stijl de beweegredenen van mensen en soms ook van dieren, voegt daar subtiele humor aan toe. Inhoud en vorm vallen uitermate goed samen. Ook in De kleuren van Anna is dat het geval.

De rol van de kleuren

Wat begon als een “blind boekje” (serie jubileumuitgaven van uitgeverij Van Oorschot ter viering van het 75-jarig bestaan), met als titel Rood, is uitgegroeid tot een prachtig verhaal over Anna, over de kleuren, over de wereld waarin we leven, ja, over wat niet?

Het raamwerk van dit boek: vier hoofdstukken gekoppeld aan de kleuren rood, geel, blauw en groen, waarin Kollaard allerlei voorbeelden geeft van feiten en gebeurtenissen waarin deze kleuren een rol spelen of waar ze symbool voor staan. Hij koppelt dit aan diverse actuele gebeurtenissen waarin de zorg om het milieu, de coronacrisis en het vluchtelingenprobleem steeds terugkomen. Hij verwijst naar de Metamorfosen van Ovidius: corona zorgt voor een verandering van de aarde, van de verhouding tussen mensen. De manier waarop de mensheid met het milieu omgaat draagt daar ook een steentje aan bij. Kollaard is kritisch, maar zachtmoedig. Hij weet de oplossingen ook niet.

Anna

De tweede verhaallijn gaat over Anna. De ik-figuur komt op zijn wandelingen met zijn hond in het Zweedse dorp waar hij woont Anna tegen, even in de zeventig, die ook met haar hond in en rond het dorp wandelt. Er ontstaat een band tussen deze twee heel verschillende personen. Anna vertelt de ik-figuur het verhaal van haar worsteling met een engel, toen ze een jong meisje was. Het was ’s morgens vroeg, ze voerde de kippen, er lag sneeuw. De engel bezorgde haar een heupblessure waardoor ze nog steeds wat moeilijk loopt.

Het is een verwijzing naar het Bijbelse verhaal van Jacob die met de engel worstelt, zoals er in dit boek veel verwijzingen naar de Bijbel en de Bijbelse taal staan, evenals naar de oude Griekse filosofen. Anna gelooft dat de worsteling werkelijk heeft plaatsgevonden, omdat ze een paar dagen daarvoor ontdekte dat ze zwanger was: ‘Door die ontdekking lag ik open. Alles kwam binnen. (…) En dus staat alles me nog bij.’

De ik-figuur waardeert Anna’s openheid en kwetsbaarheid. Er ontwikkelt zich een uitwisseling van allerlei standpunten, oordelen en meningen over van alles en nog wat: actualiteiten, de gebeurtenissen in het dorp, de toestand van de wereld, milieuvervuiling, boskap, de coronacrisis. En over de woede in de wereld die zich onder andere uit in de polarisatie rondom de vaccinaties, in Trump en in eerdere tijden in Hitler en Rosa Parks. ‘Wie woedend is, behandelt zijn naasten als prooi. Wie woedend is bevindt zich niet langer in een menselijke staat”.
En over macht: ‘Zo bezien is macht een vorm van Literatuur. Machthebbers vertellen een verhaal en gebruiken vertrouwde technieken als retoriek, drama, conflict, intrige, loutering en afronding. Net zoals in de literatuur wordt het grondwerk gelegd door suspension of disbelief: het opschorten van ongeloof.’

Kleur draagt minder oordeel

Het virus zorgt ook voor verbinding in het dorp. Bewoners zorgen voor elkaar, doen boodschappen voor de buren, koken voor elkaar. Zo komt de ik-figuur steeds vaker bij Anna thuis, eten ze samen en maakt hij kennis met Zilan, een Syrische asielzoekster voor wie Anna zorgt. Dat is de positieve kant, die Kollaard ook erg benadrukt.
De schrijver stelt veel vragen in dit boek. Wat zit er in het hart van onze rusteloosheid? Wat beweegt ons? Wat zoeken we? Hij probeert antwoorden te vinden in de wereldliteratuur, in de Bijbel, in de filosofie, bij de oude natuurvolkeren.

De ik-figuur en Anna filosoferen heel wat af tijdens hun wandelingen. Over kleur bijvoorbeeld: ‘Dankzij jou ben ik het gaan zien, Anna, zei ik. Kleur. Als je er eenmaal op let, is er veel kleur in de wereld. Wie de wereld wil begrijpen, zal kleur moeten begrijpen’. En ook: ‘Kleur draagt minder oordeel in zich dan taal.’ Anna relativeert veel van wat de ik-figuur poneert: ‘Dat lijkt me een tikje overdreven, schrijvertje, zei ze, maar ik begrijp je punt.’
Anna heeft van een professor zijn bibliotheek geërfd en leest deze van A tot Z. Ze vertelt het verhaal van Gregor Samsa uit Die Verwandlung van Kafka als iets wat de professor is overkomen. De ik-figuur corrigeert haar en vertelt dat het een verhaal van Kafka is. Maar Anna is nog niet bij de K. En bovendien: ‘Dat het verhaal feitelijk niet helemaal juist is, maakt niet uit. Het laat zich goed voorstellen dus wat zou het.’

Activiste

Anna overlijdt en de ik-figuur mist haar verschrikkelijk. Hij licht Zilan, die even weg is geweest, in over Anna’s dood. Samen zoeken ze naar manieren om deze te boven te komen. De ik-figuur volgt pluisjes wol van Anna’s baret die aan de takken in de bomen zijn blijven haken in de hoop dat ze zijn rouw verlichten en maakt zo heel wat omzwervingen in het bosrijke gebied rondom het dorp. Hij probeert het raadsel van haar routes te ontrafelen.

Zilan ondertussen vindt een drone in Anna’s schuur. In het geheugen van de camera ontdekt ze een handvol filmpjes van de boskap en van de ravage op een gekapt perceel. Ook ziet ze allerlei middelen die Anna blijkbaar heeft gebruikt om te protesteren tegen de kap van de bossen, inclusief materiaal om brand te stichten. Anna is een milieuactivist geweest die niet schroomde om grove middelen in te zetten. Als eerbetoon aan de activiste Anna stellen Zilan en de ik-figuur een daad. De gevolgen zijn behoorlijk ernstig, zoals ook de kleinkinderen van Anna ontdekken, die het er wel mee eens zijn.

Franciscus van Assisi

Kollaard komt ook te schrijven over de krankzinnige verhalen over het coronavirus die de ronde doen en de mensen die allerlei complottheorieën aanhangen. Hij vergelijkt een Amerikaanse verpleegkundige die ervan overtuigd is dat het vaccin je magnetiseert met Franciscus van Assisi die voor de vogels predikt. De ik-figuur ziet op een illustratie dat de vogels om Franciscus heen zitten en lijken te luisteren naar wat hij predikt. Wat de ik-figuur verontrust is dat ze stil zijn. ‘Het was niet het verhaal dat ik verontrustend vond, maar onze aandacht. We zouden onze stilte als een onheilspellende stilte die zelf de aandacht opeist, moeten opeisen, waarin elk credo, elke ideologie verloren gaat.’
De kleuren van Anna is een roman  die je over veel zaken laat nadenken, die rijk is aan beelden, humor, historie en inzicht.