Mercier en Camier zijn twee vrienden die, om niet genoemde redenen, de stad uit willen en doelloos wat rondwandelen met een fiets, een paraplu en een rugzak om uiteindelijk weer terug te keren naar waar ze vandaan kwamen. 

De Ierse schrijver Samuel Beckett (1906 – 1989) won in 1969 de Nobelprijs voor literatuur. Daarna wilde zijn uitgever natuurlijk snel nieuw werk van hem publiceren. Hij had alleen niets liggen, behalve een jeugdwerk uit 1946, dat hij in het Frans had geschreven, maar waarin geen uitgever geïnteresseerd was geweest. Hij bewerkte dit jeugdwerk, Mercier et Camier, en versimpelde en schrapte enorm. In 1970 verscheen de Franse versie. Becket had Frans, Italiaans en Engels gestudeerd en was leraar in Parijs. Hij schreef vooral in het Frans, omdat hij dan “stijllozer” kon schrijven, daarna vertaalde hij zijn werk naar het Engels. 

Eerder aftrekken dan optellen

Tijdens de oorlogsjaren woonde hij op het Franse platteland en voor de natuurbeschrijvingen liet hij zich graag inspireren door zijn omgeving. De novelle Mercier en Camier was zijn eerste poging tot uitgebreider proza. In 1974 kwam pas zijn Engelse versie uit, waarin hij nog veel meer had  weggelaten en versimpeld, zoals citaten en dialogen.

‘Ze gingen naar buiten. Het waaide.
Regent het nog steeds? zei Mercier.
Op het moment niet, lijkt me, zei Camier.
En toch zit er vocht in de lucht, zei Mercier.
Als we niets te zeggen hebben, zei Camier, laten we dan niets zeggen.
We hebben dingen te zeggen, zei Mercier.
Waarom zeggen we ze dan niet, zei Camier.
Dat kunnen we niet, zei Mercier.
Laten we dan zwijgen, zei Camier.’

Beckett was een groot bewonderaar van tijd- en landgenoot James Joyce. Toch probeerde hij naarstig zijn eigen stijl te vinden. Waar Joyce bezig was met ‘meer weten, je materiaal beheersen en toevoegen’ realiseerde Beckett zich dat zijn eigen weg in de verarming lag, ‘in het ontbreken van kennis en in het weghalen, eerder in aftrekken dan in optellen’ zo schrijft hij aan zijn biograaf James Knowlson.

Herenleed

In Becketts latere werk zijn de personages zielige wezens met weinig bezittingen, hij reduceert ze tot stemmen met innerlijke kwellingen uit hun vorige leven, zodat ze zich in hun huidige bestaan ​​staande kunnen houden. Ze herhalen zichzelf totdat uiteindelijk ook hun stem, hun laatste overblijfsel van menselijkheid, verstomd is. Er is nauwelijks een waarneembare setting, geen verband met een echt bestaan, en schijnbaar geen plot. In Mercier en Camier is dat nauwelijks anders. De vrienden reizen en zijn op zoek naar iets wat ze niet weten te duiden. De sfeer is bizar, maar ook somber en soms sarcastisch. En uiteindelijk komisch met een hoog “Herenleed” gehalte. Het zou me niet verbazen als Armando en Cherry Duyns beïnvloed waren door Beckett. 

Interessant is dat er een derde persoon met de heren lijkt mee te reizen. Een zeer onbetrouwbare verteller, die het verhaal opent met: ‘De reis van Mercier en Camier is er een waarover ik vertellen kan, als ik wil, want ik was de hele tijd bij ze.’ Deze ik komt niet meer terug, maar sluimert wel op de achtergrond en zou heel goed Becket zelf kunnen zijn. Of misschien is het Watt, het hoofdpersonage uit Becketts gelijknamige roman, of een ander personage uit zijn boeken. Na die eerste zin trekt de ik zich terug en gaat het verhaal verder in de derde persoon. Steeds na twee hoofdstukken geeft de verteller met steekwoorden een samenvatting van de gebeurtenissen, wat bijdraagt aan de stijlloosheid en de versimpeling van het verhaal, waarbij ook de kracht van de herhaling speelt.

Het geluid dat overblijft in het duister

Eerst is er de tamelijk hilarische poging van Mercier en Camier om elkaar te ontmoeten. Ze lopen elkaar steeds net een paar minuten mis. Als ze elkaar eindelijk hebben gevonden – ‘Ze bevonden zich nog in elkaars armen toen de eerste regendruppels met een oriëntaalse abruptheid neerkwamen’ – schuilen ze onder een pagode in een stadsparkje, naast copulerende honden, wat een verwijzing is naar Dante’s Goddelijke Komedie. De volgende dag wordt de reis dan echt aangevangen. Ze nemen een fiets, een paraplu en een rugzak met eten mee. Ze converseren, ruziën, wandelen hand in hand, ergeren en verbazen zich. Prostituee Helen, met de sprekende papegaai, is een thuishaven, maar is nauwelijks een personage te noemen. Ze heeft geen stem, zoals vrouwen nooit een sprekende rol hebben in de romans van Beckett. De fiets blijft achter bij de eerste pub die ze onderweg tegenkomen. Als ze er na hun reis weer terugkomen is alleen de fietspomp nog over. De rugzak verdwijnt en de paraplu speelt nog een aanzienlijke rol vooraleer hij onbruikbaar wordt weggesmeten.

Om dit boek op waarde te kunnen schatten, verdient het aanbeveling om met het nawoord van vertaalster Jona Hoek te beginnen. Beckett zou voor dit verhaal geïnspireerd zijn geweest door De Goddelijke Komedie van Dante. Heel losjes en willekeurig beschrijft hij Mercier en Camiers reis tussen hemel, hel en vagevuur, met dit verschil dat waar Dante en Vergilius bewust op zoek waren, Mercier en Camier geen idee hebben van hun doel en bestemming.  

Waar Dante in De Goddelijke Komedie een lofzang uit op het eeuwige licht, beschrijft Beckett juist het geluid dat overblijft in het duister, zoals de laatste zin zegt: ‘En in het donker kon hij ook beter horen, hij kon de geluiden horen die de lange dag voor hem verborgen had gehouden, het gemurmel van mensen bijvoorbeeld, en de regen op het water.’ 

Beckett was een zonderlinge eenling, wat ook sterk terugkomt in zijn boeken. Hij hield niet van publiciteit en creëerde een mysterie rond zijn persoon. Hij is vooral bekend van Wachten op Godot en Watt. Mercier en Camier is wellicht niet zijn beste werk maar wel zijn meest toegankelijke. Waarmee deze onlangs vertaalde novelle een uitstekende kennismaking is met de eigenzinnige en tijdloze schrijver.