Had het anders gekund?

Rudi van Dantzig wilde zijn herinneringen aan Sonia Gaskell schrijven. Hij had een voorlopig manuscript liggen toen hij in januari 2012 overleed. Maria Vlaar, journalist en redacteur, heeft het manuscript gelezen en bewerkt. In haar nawoord geeft zij – gelukkig – een uitgebreide toelichting van het materiaal dat zij aantrof en hoe zij het boek vormgegeven heeft.

In dit nawoord schrijft zij o.a. ‘Dat Van Dantzig aan het eind geen grip meer had op zijn tekst en dat zijn ‘driesporenbeleid’ geen goede greep was, bleek bij lezing al snel. Er zat goud in het manuscript verborgen, maar dat zou wel zorgvuldig uit het ruwe materiaal opgediept moeten worden. Dat was mijn taak en daarbij heb ik vooral, paradoxaal genoeg, hulp gekregen van de schrijver zelf. Door zijn prachtige roman Voor een verloren soldaat te herlezen, raakte ik opnieuw onder de indruk van zijn heldere, geciseleerde stijl en zijn gevoeligheid voor details.’ 

Van Dantzig kon dus wel degelijk schrijven. De vraag dringt zich op hoe voorlopig het manuscript was dat ze na zijn dood vonden. Hoeveel zou hij zelf nog geschrapt en bijgeschaafd hebben?

Vlaar heeft ruim een kwart van de oorspronkelijke tekst geschrapt, een indeling in hoofdstukken gemaakt en de verhaallijn chronologischer gemaakt. Met alle waardering voor haar consciëntieuze bewerking is er een boek uitgekomen, dat toch gemengde gevoelens oproept.

Rudi van Dantzig wilde zijn herinneringen aan Sonia Gaskell schrijven. Dat heeft hij zeker gedaan. Maar dat niet alleen. Hij schreef ook een stuk balletgeschiedenis van Nederland. Hij beschreef ook de start van zijn eigen loopbaan. Daarnaast beschreef hij de ontmoeting met Sonia Gaskell, de lessen, de samenwerking, het gedeelde enthousiasme voor de dans, zijn bewondering voor haar tomeloze energie en doorzettingsvermogen. Maar vooral beschreef hij ook de verwondering, het ongemak, het vaak terugkerende onderlinge onbegrip. ‘Gaskell kon een schaduw over onze levens laten vallen of een felle lichtstraal op ons richten, ons opzwepen, deprimeren, verhelderen of versomberen, hoopvol laten zijn of diep zwartgallig. Ze kon ons ons nietige schepsels doen voelen en soms liet ze ons dat ook zo ervaren. Gaskell was onze ochtend en avond, in die tijd. Donker en licht. (pag. 163) (Maria Vlaar had nog wel meer mogen schrappen).

Het boek geeft een beeld van een gedreven, soms niets ontziende, vaak wispelturige vrouw die maar één doel voor ogen had: een uitstekende balletopleiding en daaruit voortvloeiend een professioneel corps de ballet. Enerzijds wilde iedereen les bij haar hebben, anderzijds werd er gemopperd over haar strenge optreden. Nu eens koesterde zij haar favoriete leerlingen, dan weer werden ze geschokt door onverwachte beslissingen. Die voortdurende wisselingen in stemmingen, in reacties over en weer heeft Van Dantzig goed beschreven. Zo goed, dat je al lezend ook boos wordt, maar ook denkt: ‘waarom kon niemand op redelijke wijze met deze vrouw omgaan?’ Waren het karakterverschillen of ook cultuurverschillen?

Het hoofdstuk, dat Rudi van Dantzig aan de levensloop van Sonia Gaskell wijdt is nogal feitelijk opgezet, heeft weinig kleur. Dit zal mede veroorzaakt zijn door het feit, dat zij vermoedelijk zelf weinig heeft losgelaten en hij meer van haar zus gehoord heeft. Toch ontstaat de vraag, of hij als leerling en later collega wel voldoende afstand had om dieper door te vragen, door te zoeken. Bij veel biografen, die niet zo verbonden zijn met de persoon over wie zij schrijven, zie je toch vaker meer inkleuring. Juist die afstand creëert dan de mogelijkheid om dichter bij de persoon te komen.

Het boek is interessant voor mensen, die willen lezen over de ontwikkelingen in de Nederlandse balletwereld. Het biedt echter vooral een boeiend inkijkje in botsende karakters en de onmogelijkheid om tot elkaar te komen, terwijl er toch een gezamenlijke wereld is. Hoe tragisch was het uiteengaan na een inhoudelijk conflict, waarbij mevrouw Gaskell ogenschijnlijk de grote verliezer is en alleen achterblijft. Zeker, het is duidelijk dat Rudi van Dantzig gekweld werd door alle misverstanden en bleef schommelen tussen bewondering en verwondering. Misschien komt er ooit een biografie, zowel over Rudi van Dantzig als over Sonia Gaskell. Maar op de vraag, of het niet anders had gekund, zullen we wel nooit een antwoord krijgen.

Herinneringen aan Sonia Gaskell

Auteur: Rudi van Dantzig
Redactie en van een nawoord voorzien door: Maria Vlaar
Verschenen bij: Uitgeverij De Arbeiderspers
Aantal pagina’s: 360
Prijs: € 24,95