Tegen een achtergrond van bomen, water, licht, sterren, foto’s, woorden en een naam ontwaart de lezer in Constellaties personages die als in een schimmentheater komen en gaan. Ze zitten, lopen, kijken, denken, en af en toe zeggen ze wat.

Het boek is genomineerd voor de J.M.A. Biesheuvelprijs, een prijs voor de beste korte verhalenbundel in de Nederlandse taal. Of dit korte verhalen zijn, valt echter te bezien. Constellaties zou net zo goed voor roman kunnen doorgaan.

In stukken tekst met de namen Wildgroei, Grond, Zon, Magnolia wordt of worden –vermoedelijk – een of meer verhalen verteld. De mannelijke personages lijken in elkaar over te vloeien en afwisselend vader, zoon en opa te zijn. Basis daarvan zou het kort het door Roelof ten Napel aangehaalde bijbelverhaal over Esau en Jacob kunnen zijn, hoewel uit geen enkel tekstdeel een conflict valt te distilleren, noch uit het totaal. De vrouwelijke figuren spelen een bijrol als zus, vriendin, echtgenote, moeder en oma. Er zit overlap in de personages, die soms met dezelfde naam terugkeren in een ander stuk. Ook de titel van het boek doet vermoeden dat de teksten niet los van elkaar staan. Maar wie is wat, waar en wanneer? Waar draait het om? Is Lux Lukos, is Lukos Noah of is Noah Robin? En is Anders Lux?

De dialogen zijn kort en geven weinig prijs van wat de sprekenden werkelijk bedoelen. Zelden wekken die belangstelling of nieuwsgierigheid op, noch medelijden met hun schijnbare eenzaamheid. Het vele zwijgen suggereert diepere lagen, maar zonder verwijzingen naar welk drama dan ook levert het vooral saaiheid op.

Op aparte pagina’s staan citaten van dichters, schrijvers en musici, door Ten Napel ‘enten’ genoemd en op andere pagina’s zijn met puntjes sterrenconstellaties weergegeven.

Ondanks de vaagheid zijn er veel details te lezen over wat de in alle ‘verhalen’ terugkerende ik-figuur ziet en denkt. Het zijn vooral bespiegelingen over kleine handelingen, zoals het bekijken van een doos die onder een bed vandaan komt, of over het gewaarworden van licht. Wel raak je door de talloze details het zicht op de essentie al gauw kwijt. De beschrijvingen van de natuur, inclusief sterren, zijn kaal. Net als de personen zijn het beelden zonder emotie. Op een kwart van het boek rijst de vraag: waar gaat dit over, gaat het ergens naartoe, wat is de bedoeling?

De enige manier om daar achter te komen is doorlezen en dat vergt doorzettingsvermogen voor wie zich graag laat boeien door begrijpelijke gebeurtenissen en belevenissen van mensen van vlees en bloed. Tussen de prozastukken, de enten en de constellaties zitten verbindingen, maar er is ook sprake van uit de hand gelopen associaties. Bij die conclusie aangeland maakt een onbegrijpelijke zin meer of minder niets meer uit.

Wiskundestudent Ten Napel heeft bewust niet gekozen voor de gangbare opbouw van een verhaal. Uitgaande van dit boek is het zelfs de vraag of hij wel verhalen wil vertellen. Op www.cjp.nl zegt hij: ‘Waarschijnlijk is het een fout van mijn kant, maar ik word snel moe van ‘normale’ boeken. Van elk systeem dat zich vastzet in een bepaald patroon waar mensen blijkbaar tevreden mee zijn, word ik namelijk recalcitrant.’

Mogelijk als gevolg daarvan doet ook zijn taalgebruik het lezen soms stokken. De woordvolgorde is af en toe tegendraads: ‘Ik groef tussen de planten een kuil’, in plaats van ‘Ik groef een kuil tussen de planten’, evenals de woordkeuze: ‘Ik kwam even bij haar zitten’ in plaats van ‘Ik ging even bij haar zitten’. Terminologie als ‘vervangen alle bladeren hun plaats’ in een zin waar windvlagen door bomen jagen, doet de lezer fronsen. Ook ‘Buiten de badkamer lag na het douchen een overhemd klaar’ wringt.

Soms lijkt Ten Napel per ongeluk hedendaags jongerenslang te bezigen, bij keuzes als ‘Ik ben een soort verdoofd’ en ‘…ik ga je zien, ja?’.  Frasen als ‘De golven leggen zich voorbij zichzelf, laag over laag,’ daarentegen zijn weer prachtig en to-the-point.

Het voortdurende gebruik van ik loop, ik zie, ik denk na, ik vraag, ik sta op, ik dit, ik dat, maken het lezen samen met de korte zinnen vermoeiend. Zelfs ‘ik adem in’ moet genoemd worden. Ten Napel op cjp.nl: ‘Als je conventies breekt, maar een lezer toch op een heel basale manier kunt raken, ontroeren, heb je pas iets bereikt.’

Helaas is ontroeren nou precies wat dit boek niet doet. Daarvoor zijn de vertellinkjes te afstandelijk en is het geheel te veel een methodische constructie waarbij het louter om de vorm draait. Alleen het deel Magnolia, waarin de ik als kind bij opa en oma logeert waar zijn vader ook zou zijn maar toch niet komt en ‘ik’ daarom wraak wil nemen, roept bij de lezer gevoel en begrip voor de jongen op. En juist dat (hoofd)stukje gaat richting traditionele verteltrant.

Ergens laat Ten Napel een ‘ik’ denken: ‘Ik begon me af te vragen of de woorden die ik had genoeg waren, of ik ooit zou kunnen zeggen wat ik wilde.’ Zeggen wat hij wilde heeft de auteur misschien gedaan. Of hij ook verteld heeft wat hij kwijt wilde, is de vraag. Als hij poëzie in plaats van proza zou schrijven, zou de kans daarop wellicht groter zijn.

Al mag je personages en auteur niet zomaar met elkaar verwisselen, Ten Napel lijkt net zo zoekende te zijn als zijn vermoedelijke hoofdpersoon of hoofdpersonen. Als schrijver hecht hij belang aan woorden en dat doen zijn ‘ikken’ ook. Een van hen deelt mee: ‘Ik lees een boek. Iemand schrijft over hoe iets onvergetelijk zou kunnen zijn, zonder herinnerd te worden – dat het vergeten achterblijft, toch nog plek inneemt, en invloed heeft. Ik weet niet wat ik daarmee aanmoet.’

En zo weet de conventionele lezer niet wat hij met Constellaties aanmoet. Het geheel wekt de indruk een knap bouwwerk te zijn dat nauwelijks streeft naar mee te leven verhalen. Als experiment is dat interessant, als verhalenbundel, roman of welk geheel van teksten ook, meer een op te lossen puzzel. Daar moet je dan wel zin in hebben.