De Gordiaanse knoop

‘En wie zich dit alles niet kan voorstellen, die moet zich tenminste proberen voor te stellen wat Auschwitz betekent. En wat dit tot nu toe en voor eeuwig voor ons betekent. En waarom iedere voorzitter van de Europese Commissie sinds de oprichting van de Commissie zijn ambtsaanvaarding begint met een reis naar Auschwitz.’ (blz. 115)

De bekende Oostenrijkse schrijver Robert Menasse vatte enige tijd geleden het plan op een roman te schrijven die zich in Brussel zou moeten afspelen met als hoofdpersoon een ambtenaar van de Europese Commissie. Het zou een zogenaamde ‘vooravond-roman’ moeten worden in de zin van Thomas Manns De Toverberg of Robert Musils Man zonder eigenschappen. In Menasses ogen staan wij aan de vooravond van de ondergang van de natiestaat en de grafdelver zal de Europese Unie zijn; óf de Europese Unie slaagt erin de overwinning op de natiestaat te boeken, óf de natiestaat zorgt voor een herhaling van de rokende puinhopen van weleer, escalerend in een nieuw armageddon, een nieuw Auschwitz, waarna we opnieuw stamelen: ‘Dit mag nooit meer gebeuren!’

De roman is er nog niet gekomen, maar wel een erudiet en vlammend essay; erudiet omdat hij een haarscherpe analyse geeft van de problemen waarvoor wij in Europa staan en vlammend omdat hij zijn analyse baseert op een maatschappijvisie. En juist dat laatste ontbreekt, aldus Menasse, bij de huidige generatie politici. Dat is heel erg omdat het Europese project zoals wij dat nu kennen in de vorm van de Europese Unie in den beginne gebaseerd is op een maatschappijvisie als reactie op de verschrikkingen van vooral de Tweede Wereldoorlog: ‘Dat nooit meer!’ De na-oorlogse Europese elite zag in dat de oorzaak van alle ellende gezocht moest worden in de natiestaten. Deze moesten dus door een vervlechting van hun economieën stap voor stap gedwongen worden hun soevereiniteit prijs te geven tot ze uiteindelijk zouden afsterven en opgaan in een Europa zonder grenzen. Deze supranationale opvatting van Europa werd toen door de elite gedeeld, niet door het gewone volk. Nu echter vindt deze opvatting ook bij de elite niet langer gehoor, terwijl het volk nog altijd niet gewonnen is voor de Europese idee. Het beperkte supranationale karakter van sommige Europese instellingen is in de loop der tijd systematisch uitgehold met als droevig dieptepunt de bepalingen van het Verdrag van Lissabon, waar de bevoegdheden van de Europese Commissie aan banden werden gelegd, die van het Europees Parlement onvoldoende werden versterkt en die van de Europese Raad werden uitgebreid. Deze Europese Raad is in de ogen van Menasse een arena waarin de natiestaten elkaar de tent uitvechten om vermeende eigenbelangen te behartigen. Grote landen als het Duitsland van Angela Merkel en Frankrijk maken er de dienst uit en de regeringshoofden, ook Rutte, komen trots thuis vertellen wat ze nu weer voor hun eigen land hebben binnengehaald ten koste van die gargantueske moloch, EU geheten, wel inziend dat hun nationale belangen eigenlijk veel meer gediend zouden zijn bij meer Europa, maar om electorale redenen zich aansluitend bij de nationale waan van de dag. Deze politici immers zijn thuis afhankelijk van hun kiezers, die anti-Europa zijn of op zijn best sceptisch staan tegenover de EU, daartoe opgehitst door de nationale media. En juist daarin schuilt, aldus Menasse, de tragiek ‘….dat uitgerekend de schuldigen zich opwerpen als redders, die de gevolgen van hun beslissingen tot oorzaak van hun eerstvolgende beslissingen verklaren. De Raad is de vernietigende verlosser: waar over de redding onderhandeld wordt, groeit het gevaar!’(blz. 103).

Menasse gaat ervan uit dat er eigenlijk helemaal geen sprake is van een financiële crisis, maar van een politieke crisis. ‘Politiek engagement, democratische strijd en natuurlijk de woede van de burgers moeten zich nu richten op de afschaffing van de Raad. De Raad moet weg! Radicaal!’

De Europese koerier
De woede van de burger en de vrede van Europa

Auteur:  Robert Menasse
Vertaald door: Paul Beers
Verschenen bij: Uitgeverij De Arbeiderspers
Aantal pagina’s: 128
Prijs: € 16,95