Sander Schwartz heeft een jaar besteed aan ‘de intensieve ombouw van (zijn) persoonlijkheid’ en schrijft nu zijn memoires. Hij schetst zijn leven zoals hij dat, met nieuw verworven inzicht, eindelijk onder ogen durft te zien. Zegt hij. Hoe kon het toch zo verkeerd gaan? Hoe is hij aan zijn heilloze levensweg ontkomen? En wat voor man is hij geworden, hij die nu deze biecht opschrijft?

Lezer, heeft u zin in in een bekeringsverhaal? De vergever is weliswaar geen traditioneel christelijk verhaal van zonde, val en verlossing, maar in seculiere termen volgt het boek wel degelijk dit schema, dat al minstens sinds Augustinus gangbaar is. Het citaat van Borges dat aan het boek vooraf gaat, formuleert de hoofdzaak: ‘Ik heb de vreselijkste zonde begaan die een mens maar begaan kan. Ik ben niet gelukkig geweest’.

Robert Anker werkt dit gegeven doeltreffend uit, in mooi hedendaags Nederlands en met, binnen de beknoptheid van zo’n 150 bladzijden, toch genoeg ruimte voor uitweidingen en kleurrijke details. Die beknoptheid leidt tot een hoog verteltempo en een keuze van gebeurtenissen die vol betekenis zijn. Dat maakt dit boek tot een klassieke roman zoals W.F. Hermans die voorstond.

De doeltreffendheid leidt tot geloofwaardigheid, wat op zijn beurt, houdt u vast, een stichtelijk verhaal oplevert. Wat dat betreft doet het aan de vrome verhalen van Tolstoi denken, maar dan met een minder ondubbelzinnige strekking. Schwartz weet eindelijk hoe een mens behoort te leven en richt zich vol ernst tot de ‘vrienden’, de ‘jongens’ – en daar mogen de lezers van het boek zich vast ook toe rekenen.

Wat is er gebeurd? Dat laat zich raden in een boek als dit: het leven bestaat uit vallen en opstaan, en Schwartz valt steeds dieper en het opstaan is uiteindelijk slechts een opkrabbelen en leren leven met de opgelopen averij. Alle slagen van het leven doen afbreuk aan zijn zelfbeeld en zijn levenshouding, hoe hardnekkig zijn ‘oude vormen en gedachten’ zich aanvankelijk ook handhaven. Dat hij niet al in een vroeg stadium van zijn leven vastloopt, komt door de vrouwen in zijn leven, reddende engelen die hem steunen en op de been helpen.

De levensloop
Na een idyllische plattelandsjeugd volgt een studie in Amsterdam die hij niet afmaakt. Hij heeft succes in de journalistiek en krijgt een burn-out. Hij verzet de bakens en wordt, aanvankelijk weer met succes, schrijver van romans en verhalen. Als zijn uitgever hem niet langer wil uitgeven – hij geldt inmiddels als een ouderwets auteur – volgt grote woede, ja, rouw, en hij wreekt zich op zijn lot door grote namen in de literatuur te gaan ‘ontmaskeren’ (in essays die hij in portefeuille houdt; de uitweidingen over de schone letteren zijn boeiend maar dragen aan het eigenlijke verhaal weinig toe; ze vormen een, soms erg geestig, essay dat op eigen benen kan staan). Aan het eind van het levensverhaal zit hij hulpbehoevend in een rolstoel. De zoveelste vrouw is aangetreden, eentje die past bij zijn verlichte staat. De zoveelste ‘reddende engel’. U begrijpt, de successen en de overige voorspoed waren maar schijn, doordat ze Schwartz bevestigden in de dwalingen zijns weegs. Althans, gezien in het licht van zijn latere ‘bekering’. De tegenslagen daarentegen zijn ‘blessings in disguise’.

Schuld
Dat Schwartz de ontoereikendheid van zijn leven – zijn weigering te leven, zijn ‘absenties’, zijn gebrek aan betrokkenheid, zelfs in de liefde – allengs weet kwijt te raken, komt onder meer doordat een zekere Wennekes, die hij lang geleden als journalist ernstig gedupeerd heeft, hem min of meer begint te stalken. Deze man, een ‘beate’ (niet het enige woord in dit boek met een christelijke klank) verschijning, werpt hem zijn schuld voor de voeten maar zegt hem reeds te hebben vergeven. Naar hem verwijst ogenschijnlijk de titel. Hij wil dat Schwartz zijn vergeving accepteert.

Deze vertikt dat, want ‘schuld’ bestaat niet, ‘shit happens’ nietwaar, en vergeving accepteren staat gelijk aan schuld bekennen: ‘Ga weg, halve Jezus!’ (Sander Schwartz is natuurlijk zélf ‘half’: zijn voornaam is de helft van ‘Alexander’, hij is een gemankeerde wereldveroveraar. En zijn achternaam deelt hij met de alchemist Berthold Schwartz, de monnik die goud wilde maken en het buskruit uitvond. Er zijn meer namen in dit boekje die ‘significant’ zijn).

Later, als de omvorming van de hoofdpersoon al flink gaande is, verdwijnt deze katalysator van Schwartz’ metamorfose even plotseling als hij was opgedoken. Is ook hij een ‘reddende engel’? Intussen is Schwartz dan al zijn eigen ‘vergever’ aan het worden. Zegt hij.

Schuld, spijt, schaamte, vergeving – Schwartz’ gedachtenleven krijgt een uitgesproken christelijke kleur, ook al blijft alles seculier. Oude wijn in nieuwe zakken, zou je kunnen zeggen. Anker heeft een hedendaagse, levende vorm gevonden om een oermenselijke ervaring te presenteren. Deze mooie kleine roman laat zich lezen als de geschiedenis van een individu én als een parabel, een gelijkenis over de hardleerse mens en het onverbiddelijke leven. Stof tot nadenken te over. Geen boek om vrijblijvend te lezen als ‘slechts literatuur’.

Of Schwartz werkelijk vrede heeft gevonden? Laten we niet vergeten dat we enkel en alleen zijn eigen verhaal hebben om op af te gaan, en dat zijn Werdegang blijk geeft van een groot talent voor zelfbedrog. Is hij aan het eind een spirituele overwinnaar? Of is hij de machoman die verblind door zelfbedrog zijn echec als een overwinning afschildert? Anker wil ons denkelijk de eerste interpretatie doen geloven, maar door de memoire-vorm en daarmee het ik-perspectief te kiezen, laat hij de lezer ruimte voor twijfel en argwaan. Dat maakt het boek des te boeiender.