In een rijkgeschakeerde vertelling die blijk geeft van een verbluffende meerstemmigheid weet Richard Hemker in zijn nieuwe roman Dedalo – Uit zee opgestaan uitzicht op de eeuwigheid te bieden. Het verhaal vloeit met het vanzelfsprekende ritme van de seizoenen over van stem op stem. De rode draad is het spel van het lot met de verschillende levens in het verhaal. In treffende, precies verwoorde scènes zet Hemker met veel detail een geloofwaardige 16e eeuwse wereld neer die tot op het laatst blijft fascineren.
De actie verplaatst zich van het Italiaanse eiland Arbe wat als springplank dient naar onder andere Venetië en daarnaast nog vele andere, exotische locaties. Op de achtergrond spreekt een kalme verteller die aan het begin van elk hoofdstuk een korte mise-en-scène biedt. Dan is er nog de grillige geest van de onthoofde eunuch Cloridano die overal opduikt en het verhaal hier en daar voortstuwt. Wat het verhaal zijn geloofwaardigheid geeft zijn de historische details en de opmerkzaamheid van personages met allemaal een complex gevoelsleven. Het verhaal volgt onder andere de in 1547 geboren jongen Dedalo Piscioneri. Op Arbe werkt hij met zijn broers en vader Toldo als duiker. Hij is op zijn gemak in de onderwaterwereld, maar voelt dat hij weg moet. ‘Het was hem niet meer mogelijk te ontsnappen in herinneringen, de verkillende zeelucht hield hem hier nu vast. Ik kan niet blijven, meende Dedalo, ik moet weg.’ Nadat de pest om zich heen heeft gegrepen op Arbe voelt hij zich alleen staan. Hij wil snel volwassen worden en de wijde wereld zien, maar zijn lot zal zich buiten zijn macht ontvouwen.
Vermoeden van een groter verhaal
Door de individuele handelingen heen laat Hemker in Dedalo – Uit zee opgestaan constant het vermoeden van een groter verhaal spelen. De verhaallijnen komen op natuurlijke wijze samen. De hoofdpersonen kruisen op kritieke punten elkaars pad en geven ervaringen door. In de schaduw van het machtige Ottomaanse rijk verplaatsen de gebeurtenissen zich uiteindelijk in de richting van Istanbul. Drijvende kracht daarin is onder andere de grootvizier Sokollu die op brute wijze zijn macht consolideert na het overlijden van sultan Suleiman de eerste. In zijn kielzog bevindt zich prinses Sidar van Bitlis, gebrand op wraak voor haar vader vorst Rusak. En dan is er nog het meisje Galla, aangenomen dochter van rabbi Bengi Fano. ‘De bewolking was geweken voor een vloeibaar namiddaglicht dat de karvelen langs de San Giorgio Maggiore in een lobbig chiaroscuro zette. De meerpalen, scheefgezakt, verborgen hun bonte kleuren in zilverige schaduw. Met zijn zwarte vensteropeningen ontvouwde Venetië zich als een hologige sirene en in Galla schoot een groot verlangen los naar de rest van haar leven.’ Zij komt in Venetië terecht waar ze als informante wordt opgeleid. Naast deze hoofdpersonen wordt er nog een bonte selectie aan personen gevolgd. Er zijn dan ook veel perspectiefwisselingen, soms allemaal in hetzelfde hoofdstuk.
De auteur speelt ook een knap spel met herinneringen en dromen. Zo droomt Dedalo van de gebeurtenis die hem later zal tekenen. Er zijn ook voortekenen van de tijd, zoals de vier Ottomaanse ruiters die Dedalo van een afstandje ziet, die onderweg zijn om een opdracht van Sokollu te vervullen. Bijna alle gebeurtenissen in het verhaal zijn op ingenieuze wijze met elkaar verbonden. De aan het begin van het verhaal verdwenen jeugdvriend van Toldo bijvoorbeeld, keert op het eind weer terug in een heel andere gedaante.
De karakters in het boek leggen een zekere ontvankelijkheid aan de dag als het op wonderlijke zaken aankomt. Het onzegbare manifesteert zich in deze wereld op vele manieren, zoals een plotseling inzicht of een flits van helderheid. Soms zit daar de speelse geest Cloridano achter, maar zijn controle is maar beperkt. Er zijn krachten die de mens te boven gaan, lijkt het verhaal te willen zeggen. Dedalo is gefascineerd door zijn herinneringen en de verschillende mythes van het eiland Arbe. ‘Wat Dedalo niet begreep hield de belofte in van een mythische verklaring. De geschiedenis was hem in beginsel vreemd en dat maakte het waardevol want hij vermoedde een groter verhaal. De mythische verklaring liet zich ook toepassen op zijn eigen bestaan. Als hij zijn belevenissen niet kon duiden, dan gaf hij zich haast triomfantelijk over aan het vermoeden van een groter verhaal.’
Uitverkoren om je te verbazen
De gebeurtenissen in het verhaal ontvouwen zich met een grote vanzelfsprekendheid, alsof ze voorbestemd zijn. Het noodlot sleurt Dedalo mee en werpt hem op een nieuw strand van ervaring. Of hij daarbij een golf is of de overspoelde is niet meteen duidelijk. De wervelende vertelling maakt veel grote tijdsprongen maar het grote plaatje wordt nooit uit het oog verloren. Hemker laat daarbij veel ruimte voor de innerlijke motivatie van de karakters. Af en toe dreigt de lezer door het grote aantal personen het overzicht te verliezen. Maar gelukkig is in het boek ook een register opgenomen met alle relevante personen en hun achtergrond. Het verhaal is dan ook stevig geworteld in de geschiedenis, zoals de belegering van Szigetvár (1566) en de slag bij Mohács (1526) die in het verhaal voorkomen. De details zijn authentiek, wat bijdraagt aan de overtuigingskracht.
In dit bijna tastbare verleden worden de stille krachten achter de dingen reëel gemaakt. Geworteld in de tijd en hun respectievelijke historische context is er veel waar de personages zich over kunnen verwonderen. ‘Er zijn uitverkoren mensen. Jij bent uitverkoren. Uitverkoren waarvoor? Om je te verbazen.’ In zijn gang door de geschiedenis ontplooit Hemker voor hen een breed sleepnet aan ervaringen. Op bepaalde magische momenten worden zij even uitgetild boven het dagelijkse en zien ze op de toppen van de ervaring een glimp van iets eeuwigs. Bengi Fano verwoordt het zo: ‘Dat de sensatie niet gedeeld kon worden tussen mensen omdat juist het ondeelbare de essentie is van deze ervaring.’ In hun eindigheid wordt iets van de essentie van het leven ontwaart. Hemker trekt hierbij alle registers open om het leven in zijn volheid te etaleren. De personages worden verliefd, rouwen, worstelen met hun leven en hopen er iets van te maken. Het zijn de eeuwige thema’s, maar de manier waarop Hemker zijn individuen behandelt geeft ze iets van een gedeelde droom of een lied van de tijd.
Tekenen van de tijd
Dedalo – Uit zee opgestaan biedt een gewaagde carrousel aan beelden, een minutieus opgezette schildering die de sfeer weet te treffen en op ambitieuze wijze verhalen met elkaar verbindt. Als historische vertelling is het een rijk tapijtwerk van vervlochten verhalen die zich niet alleen verplaatst in de vertelde tijd maar ook in de raderen van het tijdsgewricht. Verzadigd en vol van de wereld ervaren de generaties het leven. Hemkers personages laten zich vaak leiden door ’tekenen die zich niet laten lezen’. Dedalo vlucht weg van het eiland omdat hij wil vluchten voor zijn herinneringen. Prinses Sidar laat zich leiden door wraak en wordt hard en afstotend. Galla wordt gevormd door haar leraren en geliefden en ook een bepaalde richting uitgestuurd. Alles stevent zo af op de plek waar al deze levens samen moeten komen. Wat ze gemeen hebben is dat ze allemaal op zoek zijn naar hun bestemming, tastend in de onbestemdheid van wat nog moet komen. Soms ongeduldig, soms vol verwachting maar altijd onderworpen aan het hongerige noodlot.
Dedalo – Uit zee opgestaan vormt het eerste van twee delen en dit verhaal is nu al zo levendig en goed uitgewerkt dat het met ongeduld wachten is op het volgende deel.
