Riad Sattouf is striptekenaar en cartoonist. Dus ligt een autobiografie in stripvorm voor de hand. In twee delen geeft de Franse tekenaar-schrijver (en filmer) een inkijkje in zijn eerste zes levensjaren die zich voornamelijk in het Libië van Khaddafi en het Syrië van Hafez al-Assad afspelen. Het succes van deze boeken (bestsellers in Frankrijk, internationale uitgaven) zal niet helemaal toevallig zijn, want het onderwerp Arabische wereld is mede dankzij IS en de situatie in Syrië actueler dan ooit.

In 1978 in Parijs geboren uit een Franse moeder en een Syrische vader die aan de Sorbonne moderne geschiedenis studeerde wordt Riad al jong in twee werelden geplaatst.

In deel 1 van De Arabier van de toekomst (de jaren 1978-1984) kiest vader Abdel, geobsedeerd door zijn doctorstitel waarmee hij in het Midden-Oosten op aanzien kan rekenen, voor een baan aan de universiteit van Tripoli. Het gezinnetje verhuist naar Libië. Maar na een tijdje wordt bekend dat ‘Khaddafi nieuwe wetten had afgekondigd die mensen verplichtten van baan te wisselen. Leraren moesten boer worden en boeren leraar.’ De Sattoufs gaan vervroegd terug naar Frankrijk. Daarna wordt Abdel hoofddocent aan de Universiteit van Damascus. ‘Alle andere posities waren al bezet door mensen met de juiste connecties,’ vertelt hij zijn vrouw. Ze gaan wonen in het dorp van de familie Sattouf waar Riad in deel 2 (1984-1985) ook naar school gaat.

Kind zonder oordeel
Sattouf tekent de scènes zoals hij ze zich herinnert. Wel heeft hij die momenten en beelden ingevuld met verbeelding en onderzoek, legt hij in interviews uit. In de boeken is het het kind dat zonder oordeel waarneemt, dat iets leuk of vreemd vindt of ergens bang voor is. Tekeningen met tekstballonnen geven de scènes weer. Erboven vertelt Sattouf in tekstblokjes over de politieke achtergrond van dat moment en in de tekeningen attenderen klein gedrukte woorden de lezer op een gezichtsuitdrukking, een gevoel of een geur. Ze geven het verhaal een volledigheid die in een grafische autobiografie anders minder snel tot uiting komt. De cartooneske stijl maakt de tekeningen vrolijk. Ook de humor ontbreekt niet.

Moslim in een moslimland
Abdel is een moderne man die in Frankrijk net als anderen varkensvlees eet. Eenmaal terug in zijn dorp vervalt hij in traditionele gewoontes en is hij van mening dat je in een moslimland gewoon moslim moet zijn. Als hij thuiskomt van zijn werk verwisselt hij zijn pak snel voor een djellaba.  Languit ligt hij op de grond televisie te kijken met zijn hoofd opgeheven en de handen als steun eronder. Zijn zoon ziet het met verwondering aan. Maar Sattouf laat hem in zijn tekeningen nergens bidden.

Onontwikkelden
Het is geen groot spannend jongensverhaal dat Sattouf vertelt. Hij geeft wel een uiterst interessant zicht op de cultuur van het platteland. De wreedheid is die van de onontwikkelden. Jongens vangen kikkers, binden ze aan hun fietsband en gaan ermee fietsen – om daarna te constateren dat de ogen er echt helemaal uit liggen. De dochter van een familie wordt door haar vader en broers vermoord omdat ze ongehuwd zwanger is geraakt. Aan vrijwel iedere zin voegen de Arabieren ‘Als God het wil’ of ‘God is groot’ toe.

Moeder verloochent zich niet
De vrouwen hebben een simpel leven binnenshuis. Riads Franse moeder schikt zich naar haar mans wensen, tenminste, voor zover we tot nu toe hebben kunnen lezen. Volgende delen zullen moeten uitwijzen of dat zo blijft. Voorlopig past Clementine zich aan, al verloochent ze zichzelf en haar meningen nooit, rent bijvoorbeeld naar buiten als ze jongens met een pup ziet voetballen. Ze verafschuwt primitiviteit en draagt ook geen lange jurken of een hoofddoek over haar blonde haren. Soms lijkt ze Abdels moreel kompas. Abdel doet voor haar wat hij kan om het leven gemakkelijker te maken, zoals zorgen voor een wasmachine en een gasfornuis. Deze komen via Libanon en de zwarte markt Syrië binnen.

Werkelijkheid
Hoewel het kijken in vreemde levens altijd wel weer nieuwe informatie oplevert, zullen westerse lezers niet echt verbaasd zijn over wat ze voorgeschoteld krijgen. Daarvoor is de informatiestroom waaruit wij hier voortdurend kunnen putten te groot. We weten al dat voor veel Arabieren joden en Amerika vijand nummer één zijn en dat ongeveer iedere westerling daaraan gelijk wordt gesteld. Dat de kleine blonde Riad door andere jongens voor jood wordt uitgemaakt werkt echter toch bevreemdend. Alsof je ontdekt dat iets wat je van tv-beelden gewend bent, ook werkelijkheid kan zijn. De statische tekeningen lijken op een of andere manier harder aan te komen. We zien dat het kind het gedrag van de jongens niet begrijpt en dat de kleine Arabiertjes het zelf waarschijnlijk evenmin begrijpen.

Vermakelijke tekeningen
Het is even wennen aan de tekeningen. Wellicht komt dat door het allereerste plaatje waarop vooral de tekst suggereert dat we hier met een beeld van een kind te doen hebben: ‘Lang, platinablond haar, Goudglanzend, Doordringende en zeer sprekende ogen’ (deel 1), ‘Smachtende lippen, Zich iets te goed bewust van zijn aantrekkelijke verschijning, Stem van een klein meisje’ (deel 2) en nog een paar kenmerken. Wat we zien is echter eerder een wat boertig aandoend ventje met teveel haar en een grote neus, dan een knappe peuter en kleuter. Dat hoeft ook niet, maar gezien de tekst en de eerste plaatjes in deel 1, waarop iedere volwassene smelt bij het zien van het kind, word je op het verkeerde been gezet. In deel 2 pakken ook de Arabische moeders hem vertederd op om hem te kussen. Alle zijn het vermakelijke mensenfiguurtjes, geen oogstrelende personages. De gezichtsuitdrukkingen zijn niet altijd herkenbaar. Een dreigend gezicht is niet altijd dreigend, angst staat niet steeds als angst op een gezicht. Dan moet je het van de context en de rest van de tekening hebben, die overigens aan duidelijkheid niets te wensen overlaten. Sattouf vertelt een goed verhaal.

Prijzen
Hij tekende en schreef al meer stripboeken en regisseerde tot nu toe drie films terwijl hij aan andere meewerkte als acteur of scenarist. Voor zijn stripboeken ontving hij diverse prijzen, waaronder tweemaal de Fauve d’or van het stripfestival in Angoulême, de laatste keer (2014) voor De Arabier van de toekomst. Verder tekent hij onder meer voor Charlie Hebdo en Le Nouvel Observateur.

Hoe beeldbewust Sattouf is blijkt uit het feit dat hij de regie houdt over alle uitgaven van De Arabier van de toekomst. ‘Ik wil dat het boek eruitziet zoals ik het wil’ zegt hij. De landen waar hij afwisselend woont hebben hun eigen steunkleur gekregen. De kleuren worden door hem bepaald, net als het lettertype en het papier, wat ook geldt voor de publicaties buiten Frankrijk. Met dit beheer heeft Sattouf de productie voor honderd procent in eigen hand. Persoonlijker kan een autobiografie niet zijn.