‘De voortijlende tijd in het voorbijgaan even bij de slip van zijn jas grijpen en vasthouden’

Recensie door Martin Lok 

Goede literatuur draait vaak om de liefde of de dood. Dit geldt zeker ook voor Handel in veren van Rascha Peper. Zelfs op meerdere niveaus. Niet alleen in het plot van deze roman, waarin liefde, gebrek aan liefde en de dood centrale thema’s zijn, maar ook in het vakmanschap van Peper, dat haar liefde voor het schrijversvak onderstreept. En in de dood die Peper inhaalde en haar dwong Handel in veren versneld publicabel te maken. Dat deed ze, maar de tijd die haar was gegund bleek zo krap te zijn dat ze de roman niet echt heeft kunnen afronden. Het maakt Handel in veren echter niet minder geslaagd. Want hoe onaf haar laatste roman ook is, Peper toont zich hierin in al haar glorie. Als grootse vertelster en prachtige stiliste, die de lezer raakt en daarmee de pijn van het onaffe verlicht en deze tegelijkertijd met ongekende hevigheid laat voelen.

Handel in veren gaat over vele liefdes: de liefde van een bioloog voor vogels en voor de wetenschap, de liefde van een moderne jonge vrouw voor het verleden en voor haar oma, de liefde van die oma voor het leven, de eerste grote liefde van een jonge assistent voor de vrouw van zijn baas. Peper vervlecht al deze liefdes in een tijdloos familiegeheim, waarbij het verleden steeds weer wordt opgerakeld om het even vast te kunnen houden en het heden betekenis te geven. Wendy Bronkhorst, een tweeëntwintig jarige studente, houdt daar ook van. Zij houdt van dingen die écht oud zijn, die zijn geworteld in het verleden van haar familie, en struint daarvoor geregeld de zolder van haar oma af. Voor haar is deze zolder een walhalla van familieherinneringen, die haar de ankers biedt die ze nodig heeft ‘in een tijd waarin dergelijke zolders eigenlijk niet meer bestaan en het verleden niet meer wordt geleefd’.

De fascinatie van Wendy voor het verleden wil niet zeggen dat ze niet midden in het leven staat. In tegendeel. Ze leeft vol overgave en vuur, net zoals haar oma Minke dat altijd heeft gedaan. Want ook voor Minke geldt dat ze haar leven passioneel leefde, waarbij ze zich net als haar kleindochter op sommige momenten aan de ketenen van het alledaagse bestaan trachtte te ontworstelen. Die zielsverwantschap met haar kleindochter was voor Minke eigenlijk altijd al duidelijk en deed haar al vroeg besluiten om ooit, als de tijd rijp zou zijn, haar familiegeheim met haar te delen. Althans, tot op zekere hoogte. Want Minke is een nuchtere vrouw, ‘die haar leven lang had geweten dat het bovenkomen van de onderste steen niet in alle gevallen zaligmakend is. Wat met de mantel der liefde bedekt is voor de onwetenden, kan soms in ieders voordeel maar het beste bedekt blijven.’

Deze passage illustreert dat Peper in Handel in veren stilistisch op de toppen van haar kunne is. Hoe onaf de roman ook is, hij bevat vele zinnen of passages die niet afgeronder kunnen zijn. De mooiste daarvan volgt op een passage die beschrijft hoe Wendy zich opmaakt om in een oude jurk van haar oma naar een fifties-feest te gaan. Ze vraagt zich dan af wat haar nou zo ontroert aan dingen die écht oud zijn; niet nagemaakt oud maar authentiek. Wendy realiseert zich dan dat ze niet zomaar de oude jurk van haar oma zal dragen, maar een jurk met een verhaal. Haar oma had diezelfde jurk immers gedragen bij de doop van Wendy’s vader. Heden en verleden vloeien ineen en Wendy beseft zich dat ze die avond de fifties echt zou laten herleven. Op dat moment dicht Peper in proza: ‘Alsof je de voortijlende tijd in het voorbijgaan even bij de slip van zijn jas greep en wist vast te houden.’ Een zin van grootse schoonheid en het hoogtepunt van Pepers roman. Deze eenentwintig woorden alleen al rechtvaardigen de uitgave van Handel in veren dubbel en dwars.

Ondanks dit soort stilistische pareltjes is het onmiskenbaar dat Handel in veren niet af is. Sommige figuren komen in het geheel niet uit de verf, zoals de vader van Wendy, Bernard Bronkhorst, die als bioloog in zijn vaders voetsporen is getreden, maar het net als Diederik Stapel niet al te nauw lijkt te nemen met de vereiste wetenschappelijke integriteit. Het is daarbij overigens volstrekt duidelijk dat de onvolgroeide karakterschets van Wendy´s vader aan geen ander gebrek te wijten is dan tijdgebrek. Hetzelfde geldt voor sommige verhaallijnen, die niet meer zijn dan een eerste contour, een aanstippen van een wending in de familiegeschiedenis die Peper al wel voorzag, maar niet meer kon uitschrijven. Ze moet beseft hebben dat haar ambities haar tussen de vingers door zouden glippen. Net als bij Henk Bronkhorst, de opa van Wendy, die er maar niet in slaagde om het wetenschappelijk bewijs te leveren dat Bruijns boshoen nog niet was uitgestorven. Maar waar Henk Bronkhorst na zijn vroegtijdig overlijden geen wetenschappelijke doorbraak in Nature op zijn conto kon schrijven, laat Rascha Peper ons gelukkig Handel in veren na.

Een erfenis met een bitterzoete smaak. Want de pijn die je als lezer ervaart als je Handel in veren na lezing terzijde legt is groter dan bij veel andere boeken. Omdat je je dan niet alleen realiseert dat je afscheid moet nemen van een inmiddels dierbare familie en zijn verborgen geschiedenis, maar ook dat vergankelijkheid onontkoombaar is en vervolmaking soms een illusie. Alles blijkt voorbij te snellen met een snelheid die het onmogelijk maakt alle ambities te verwezenlijken. In het gunstigste geval slagen we erin, zoals Peper in Handel van veren meesterlijk laat zien, om de voortijlende tijd in het voorbijgaan even bij de slip van zijn jas te grijpen en vast te houden. En die rauwe realiteit is niet van pijn gespeend.

Handel in Veren

Auteur: Rascha Peper
Verschenen bij: Em. Querido’s Uitgeverij BV (2013)
Aantal pagina’s: 232
Prijs: € 18,95