De laatste lach was in 1997 het prozadebuut van R.A. Basart en de recensenten wisten er niet goed raad mee. Een boek dat niet te vergelijken was met bestaande boeken en vooral indruk maakte door het inventieve taalgebruik. ‘Literaire hoogstandjes’ was de beschrijving die de dienstdoende recensenten als vanzelf in viel. Na negentien jaar stilte verschijnt nu De verzoening, en die kwalificatie dringt zich opnieuw op.

De verzoening is een maalstroom van vreemde, vaak hilarische gebeurtenissen, van vreemde, vaak komische personages die heel precies worden beschreven, en tezamen een grabbelton van literaire fragmenten vormen. Het behoort tot de boeken die je het best in kleine hapjes kan lezen omdat dan de taalvaardigheid en het uitdrukkingsvermogen van de schrijver het best tot hun recht komen. Daarbij kan je als lezer ook telkens een willekeurig hoofdstuk nemen, omdat het geen ontwikkeling kent, noch qua verhaal noch qua personages. Alles gaat uiteindelijk om het Heilig Hart College te Kortenhoef, waar veel in de roman figurerende personages iets mee van doen hebben.
Directeur doctor Gé Koridon wil fundamentele veranderingen aanbrengen in de onderwijstraditie van het Heilig Hart College, maar verdwijnt in zijn eigen redeneringen als hij de onderwijsstaf toespreekt. Gelukkig heeft hij steun aan onderwijsconsultant Marian Hahn, die het lanceren van vernieuwings-platitudes als beroep heeft. De onderwijsstaf is natuurlijk tegen de plannen en ook de leerlingen laten weten liever ouderwets onderwijs te willen hebben. Dat zou een spannend conflict kunnen opleveren, een echt eigentijds verhaal. Maar daar heeft Basart – alhoewel goed thuis in de onderwijswereld – de pen niet voor opgepakt. Het Heilig Hart college is niet meer dan de spil waar toevalligerwijs zijn personages omheen draaien en de vreemdste avonturen beleven.

Buien van schrijfdrift
Het boek bevat negen delen, waarvan sommige in twee hoofdstukken verdeeld zijn, in totaal 13 tekstgedeelten. Basart voorziet ze niet alleen van titels maar ook van data die in het algemeen wel iets met de beschreven gebeurtenissen van doen hebben maar mogelijk ook aangeven wanneer hij ze in een bui van schrijfdrift op papier heeft gezet: vanaf zomer 2004 via september, november, winter 2004 en voorjaar 2005 tot de zomer van dat jaar.
In 2010 verscheen een met enthousiasme ontvangen voorpublicatie van 8 pagina’s in de Dietsche Warande & Belfort. Dat zal hem aangemoedigd hebben. En er volgde nog een duwtje. In 2011 ontving Basart van het Letterenfonds een werkbeurs van € 12.000 ‘voor proza’, dus vermoedelijk om De verzoening af te ronden, want ander proza van zijn hand is niet verschenen. Maar pas nu, in 2016 verschijnt het dan eindelijk.

Caleidoscopisch
En het resultaat is een verbale caleidoscoop. Wie kent nog de caleidoscoop? Het is een kijker die daarin gelegde voorwerpjes veelvoudig weerspiegelt en zo telkens wisselende figuren vertoont. Met name als de kijker rondgedraaid wordt. Basarts weerspiegelde voorwerpjes zijn een tengere Thaise postbode, een grote buurman, een overheersende school-directeur, twee echtgenotes, diverse leraren, fotograaf Bob Tak (‘Een naam als twee snelle stompen in de maagstreek’) en nog een dozijn andere komende en gaande personen.
Als de schrijver zijn caleidoscoop draait, vallen de stukken in een ander, tamelijk lukraak, maar altijd vrolijk patroon. De personages vermaken zich meestal kostelijk, en de lezer ook, als hij maar niet probeert enige logica of verhaal in De verzoening te vinden. Het zijn losse scènetjes, aanstekelijk beschreven.

Een voorbeeld:
‘Heb ik nou altijd willen weten,’ riep hij zo luid als hij kon. ‘Hoe zo’n ding heet! Plofstamper zou ik zeggen!’
De stratenmaker keek op; hij was bezig met de aanleg van een klinkerpaadje, dwars door het plantsoen.
‘Iets als pneumatische plofstamper,’ vervolgde de dokter.
Hij wees op het apparaat, dat de werkman inmiddels had uitgezet. ‘Of trilstamper,’voegde hij er zachter aan toe.’Al zult u ’t zelf wel anders noemen. U heeft er vast een andere naam voor,’ besloot hij bijna fluisterend. (…)
‘Monumentje,’ zei de stratenmaker. Hij verwijderde zijn gehoorbeschermers; de dokter herhaalde zijn vraag.
‘Dat noemen we een wakker. Of kikker.’

Dadaisme
Het dadaisme heeft in Nederland nooit veel aanhang gehad. Met Paul van Ostaaijen en later het tijdschrift Babarber (van Bernlef en K. Schippers) hebben we het zo ongeveer wel gehad. Maar met R.A. Basart krijg het een nieuwe representant. Zijn roman is één en al chaos maar op elke pagina trakteert hij de lezer op woord vernuftigheden die geregeld de lachspieren kittelen:
Een paar juweeltjes op willekeurig gekozen pagina’s:

‘Terwijl we slalomden langs groepjes rarbarberende wachtenden.’

‘Hij maakte het geluid van telegraafdraden in een western, een gestadig zachtzoemend gejammer.’ ‘Toen doken twee mannen op, een dikke en een dunne, die zich recht voor ons aan de oever installeerden (..) Terwijl hij grote gele ballen in het water wierp zei de dunne: “Als ik iéts weet, Freek, dan is ’t wel van toeten en blazen.”’

‘Ze liep door een nauwe gang, tussen sproetige rozen en een haag van hoge bleekpaarse asters, de asters werden door bijen omzwermd, een trillende metalen snaar, ze kopte tegen appels aan diep doorbuigende takken.’

‘Ze zwegen tweestemmig.’

‘De dagen waren snotterig en bitter als andijvie.’

Laten we hopen dat ondanks het caleidoscopische karakter van zijn proza, De verzoening de goedkeuring van menig lezer zal kunnen wegdragen. Wegsjouwen zou R.A. Basart daar misschien van maken. Of wegslepen. Of – wie weet – wegstuiteren.