‘Ik zie het betere en waardeer het, maar ik ga voor het slechtste’  (Ovidius)

In Wij begrijpen elkaar uitstekend geeft Pieter van Os een inkijkje in het Haagse politieke wereldje van binnenuit. Met vlotte pen geschreven en gelardeerd met tal van anekdotes schetst hij hoe politici, spindokters, kiezers, journalisten en lezers elkaar in een voortdurende wurggreep houden met als gevolg dat er van het voeren van een consistent beleid nauwelijks meer sprake kan zijn. ‘Mediawijze politici zijn eerzuchtige prijsvechters die zich hebben bekwaamd in de luchtballon en de schijnoverwinning’. Interessant is zijn conclusie dat de journalistiek steeds meer de politiek bepaalt en ‘de journalistiek krijgt de politiek die ze verdient’. ‘De huidige journalistiek levert in ieder geval politici die, met het oog op de actualiteit en ter vergroting van de eigen reputatie, regelingen en wetten in het leven roepen die, eenmaal aangenomen, uitvoeringsorganen soms tot wanhoop drijven …’. Hier slaat Van Os natuurlijk de spijker op zijn kop. We kennen immers allemaal de klachten uit het onderwijs en de zorg, die de laatste jaren voortdurend geplaagd worden door maatregelen waar ze helemaal niet om gevraagd hebben, maar het gevolg zijn van een aan de weg timmerende pressiegroep, die de juiste kanalen via de media heeft weten te vinden. Politici lijken te denken dat ze niet zonder journalisten kunnen, dat alles afhangt van de eigen zichtbaarheid. Zij laten zich zelfs ‘kroelen’ in het zicht van de camera, dit is fysiek betasten door een brutale journalist. Zo overkwam ook de voormalige SP-leider Agnes Kant: ‘Ze had licht verbijsterd gekeken …, maar ze had het laten gebeuren, al was haar glimlach van steen.’

Dit boek doet onwillekeurig denken aan een artikel in de Volkskrant van Sander van Walsum waarin hij een interview afneemt met David van Reybrouck naar aanleiding van diens laatste boek Loten, dat geeft de burger macht. In dat boek analyseert Van Reybrouck de teloorgang van de parlementaire democratie in zijn huidige, nog uit de 18e eeuw stammende verschijningsvorm. In wezen is het boek van Pieter van Os een onderbouwing van dit standpunt. De criteria die journalisten hanteren voor goede verhalen worden ook steeds meer de maatstaven van burgers bij het beoordelen van politici, of zelfs van beleid. Van Os verwijst in dit verband naar de Amerikaanse politicoloog Timothy Cook die tien jaar geleden al constateerde dat ‘het verschil tussen beleid maken en nieuws maken steeds meer aan het vervagen is’. Dit verklaart ook de spectaculaire groei van de afzeikjournalistiek op het Binnenhof. Het loont!!

Ook Robert Menasse wijst in zijn laatste boek over Europa hier al op. Politieke elites laten tijdens verkiezingscampagnes hun oren hangen naar wat de goegemeente graag wil horen, terwijl ze na de verkiezingen een heel ander beleid gaan voeren. In al deze geschriften komt naar voren dat er sprake is van een toenemend cynisme ten aanzien van de werking van het democratisch bedrijf onder de spraakmakende elite van het land.

Van Os heeft zijn boek opgebouwd rond een serie kernachtige begrippen en steekwoorden die evenzovele titels van hoofdstukken vormen zoals ‘De macht, De vriendschap, De boksring, De hype en De schoothond. Hoewel dit de inzichtelijkheid van het boek zeker ten goede komt, versterkt het misschien ook wel het wat anekdotische karakter van het boek. Dit is aan de ene kant een van de aantrekkelijke aspecten ervan, aangezien het echte inside-information betreft, maar aan de andere kant ook een beperking. De lezer wordt soms wat anekdote-moe. De leesbaarheid wordt verder niet bevorderd door de vele verwijzingen naar het werk van Nederlandse en Amerikaanse geleerde lieden. Alsof Van Os voortdurend wil bewijzen dat zijn boek niet zomaar een flut boekje is van een op sensatiebeluste journalist, maar een heus metajournalistiek werk van niveau. Welnu, dat laatste is zeker het geval. Van Os heeft een goed boek geschreven dat inzicht verschaft in de onderlinge afhankelijkheid van pers en politiek en dat een bijdrage kan leveren aan het nadenken over het functioneren van onze democratie.

Wij begrijpen elkaar uitstekend
de permanente wurggreep van pers en politiek

Auteur: Pieter van Os
Verschenen bij: Uitgeverij Prometheus / Bert Bakker
Aantal pagina’s: 256
Prijs:  € 16,95