De manier waarop we waarnemen verschilt per persoon. Maak met zijn tweeën een wandeling door een willekeurige stad en de kans dat je andere dingen ziet dan de ander is bijzonder groot. De debuutroman, Waterland van Pieter Kranenborg gaat voor een groot deel over het verschil tussen kijken en zien. Dat leidt regelmatig tot surrealistische taferelen, waarbij de vraag opkomt wat is waar en wat niet. Waterland begint nochtans als een roman waarin gebeurtenissen plaatsvinden die nogal alledaags aandoen. Aangezien de verteller Ingmar na zijn studie Chinees stuurloos ronddobbert, besluit hij in een opwelling buschauffeur te worden.
Hoewel hij elke dag een vast rondje tussen Waterland en Amsterdam rijdt is hij tevreden met zijn nieuwe leven, want het geeft hem grip en structuur in zijn leven waar hij tot op dat moment naar op zoek was. Zijn broer, een succesvol sterrenkundige, heeft een baan in de Verenigde Staten aangeboden gekregen en vreest dat zijn verlaten en in onbruik geraakte observatorium vreemd volk zal aantrekken als niemand er een oogje in het zeil houdt. Hij vraagt Ingmar om zijn intrek te nemen in een klein huisje vlakbij de sterrenwacht dat toevalligerwijs aan zijn busroute ligt.
Droomachtige scènes
De zaken nemen een vreemde en onvoorspelbare wending wanneer Ingmar een telefoontje van zijn vriend Egon krijgt. Hierdoor denkt hij terug aan het verleden. Tijdens één van de concerten die ze samen bezochten, ontmoette Ingmar de mysterieuze leadzangeres K. met wie hij een onenightstand beleefde. Egon vertelt dat K. hem een cassettebandje met haar muziek heeft gegeven en wil per se dat Ingmar en hij er samen naar luisteren. Er blijkt iets vreemds met de muziek aan de hand te zijn, want zodra ze die opzetten, lijkt alles ineens fluïde te worden en zijn ruimte en tijd zeer relatieve begrippen. Het aquarium in Egon’s appartement loopt door een plots ontstane scheur leeg en vult de hele woonruimte met water waardoor Ingmar en Egon door het hele appartement rondzweven. Het is slechts één van de vele droomachtige scènes die vanaf dat moment volgen. Geïntrigeerd als hij is door K., besluit Ingmar naar haar op zoek te gaan.
Raar wordt normaal
Kranenborg neemt voor een debuutroman nogal veel hooi op zijn vork door allerlei filosofieën los te laten op de persoonlijke zoektocht van Ingmar. Hij wordt onder andere beïnvloed door de Chinese wijsgeer Zhuang Zi. ‘Ik dacht aan de vlinder van Zhuang Zhi. Aan hoe de scheidslijn tussen het bekende en het onbekende vloeibaar was en de wereld zoals je die kende zomaar vreemd kon worden en de raarste dingen doodnormaal.’ In Waterland wordt door Kranenborg constant gespeeld met deze scheidslijn. Als Ingmar na zijn bezoek aan Egon naar buiten gaat en de jongen van de fietsstalling hem vraagt of hij hen nu echt zag zweven in dat appartement, dan is dat door de manier waarop de scène wordt beschreven zowel surrealistisch als geloofwaardig. Dat is best knap en zegt iets over het verteltalent van de schrijver.
Iets teveel van het goede
Toch overtuigt de roman niet helemaal door de vele surrealistische zijpaden die worden bewandeld en de diverse personages die nogal doelloos in en uit de plot wandelen. Zo is er de intellectuele Astronoom die verder niet bij naam wordt aangeduid en die Ingmar kritisch naar de sterren leert kijken en Kelvin, een barman, die treurt om het verlies van een geliefde. Het zijn stuk voor stuk karakters die heel interessant zouden kunnen zijn, maar uiteindelijk toch een beetje aan de oppervlakte blijven drijven. Ook Ingmar dobbert met de diverse verhaallijnen mee zonder dat zijn keuzes enige invloed op de gang van zaken in het verhaal lijken te hebben. Waterland gaat meer over stijl dan over inhoud en dat is bij een labyrintische vertelling van ruim driehonderd pagina’s misschien iets te veel van het goede.
