Het oeuvre van Peter Terrin lijkt een duidelijke poëtica te bevatten. In 2013 schreef Hans Demeyer in het Kritisch lexicon van de moderne Nederlandstalige literatuur: ‘Het werk van Terrin vertoont een grote mate aan consistentie. Telkens schetst hij een wereld- en mensbeeld dat van elke orde of zekerheid ontdaan is. (…) Centraal in Terrins wereldbeeld is dat het bestaan zich niet volgens enige wetmatigheid of logica ontwikkelt.’ Zo’n wereldbeeld zou je postmodern kunnen noemen; in ieder geval is de afwezigheid van orde en logica ontwrichtend voor een lezer. Terrins laatste roman, De gebeurtenis, biedt door abrupte perspectiefwisselingen en veel open plekken een desoriënterende ervaring. De lezer moet moeite doen; het is de vraag of de verhaalinhoud dit waard is.
Vooraf vermeldt Terrin dat een opinie over romans, geuit door het personage Willem, is ontleend aan Nobelprijswinnaar Olga Tocarczuk. Het betreft: ‘Het is onmogelijk om een consistent, rechtlijnig verloop van oorzaak-gevolg in een verhaal op te bouwen. Op zijn best is dat een benadering van onze ervaring. In de plaats daarvan is het nodig om een geheel samen te stellen uit verschillende deeltjes, die allemaal wijzen op verbondenheid. Constellatie, niet opeenvolging, draagt de waarheid in zich.’ (p.58) Dit citaat sluit ook goed aan bij Terrins genoemde poëtica van werkelijkheid als constellatie. Deze overtuiging is terug te vinden in de compositie van De gebeurtenis. De roman bestaat uit hoofdstukken die de namen van personages dragen: de lezer krijgt steeds vanuit een ander perspectief informatie. Ook binnen hoofdstukken wisselt Terrin veel en abrupt van perspectief. Zo ontstaat inderdaad een constellatie, niet zozeer een toegankelijke opeenvolging.
Onderbroken hoofdlijn
De belangrijkste verhaallijn betreft Willem, een inmiddels overleden blinde auteur wiens geest via een weinig aannemelijk gemaakte sci-fi-techniek weer tot spreken kan worden gebracht. Willem heeft ideeën voor zijn laatste roman gegeven aan zijn op hem verliefde typiste Juliette. Zo brengt zij post mortem zijn laatste roman tot stand, tegen de wil van Willems jonge weduwe en voormalige maîtresse Femke. Uit toewijding brengt Juliette de roman uit; zij is bezeten door zijn uitspraak ‘Het is precies zoals ik wil’, totdat zij ten slotte een andere man kust. Zo bezien is deze hoofdlijn een nogal dun plot over een buitenechtelijke affaire.
De hoofdlijn wordt in drie hoofdstukken vanuit Juliette verteld. De afwikkeling ervan wordt onnodig lang onderbroken door zeven andere hoofdstukken met in wezen onbelangrijke bijfiguren. Deze lijken te zijn opgenomen om nog meer mensen met verlangens te tonen. Juliette woont onder Rosa; Rosa speelt toneel en is de zus van Frederik, die later kinderen krijgt. Kurt is verzorger van bejaarde vrouwen; de lezer krijgt van twee van hen een inkijkje in hun bestaan. Tot slot trouwt Kurt met Rosa en is Juliette op hun feest, waar zij met iemand kust. Centraal in de roman ligt een lang hoofdstuk genaamd ‘Anna’. Dit gedeelte is gebaseerd op een idee dat Willem aan Juliette geeft (p.62): het gaat over Willems eigen leven, zijn terminale vrouw en zijn maîtresse (die later zijn vrouw Femke werd), alleen heten ze in de fictie Michel, Anna en Frouke. Een dramatisch hoogtepunt ligt in Froukes aanwezigheid bij Anna, die te ziek is om de situatie werkelijk te bevatten.
Toch is De gebeurtenis een roman die zelden kan boeien. Er is te weinig conflict of actie, en wat is nou ‘de’ gebeurtenis? Conceptueel lijkt het te draaien om een idee dat Willem aan Juliette vertelt: Michel en Frouke komen in een museum en stoppen voor een bord met rode stip: ‘U bevindt zich hier.’ Dit concept vindt Willem bijzonder grappig: ‘Ze weet niet waar ze is. Het staat er, voor haar neus, ze is hier. (…) Deze vrouw heeft gereisd, ze denkt dat ze de wereld kent, dat ze heel wat voorstelt. Maar hier kan ze niet vinden. De schat. Ze is er al, ze is hier, iedereen is altijd hier.’ (p.62) Het belang van deze passage wordt onderstreept wanneer ‘U bevindt zich hier’ de titel van Willems door Juliette voltooide roman wordt. Je kunt de passage filosofisch opvatten: wat met ‘hier’ wordt aangeduid, is onzeker – een bekende postmoderne kwestie over (de onmogelijkheid van) het refereren van tekens. ‘De’ gebeurtenis zou kunnen zijn dat iemand hierover nadenkt en zich gedesoriënteerd voelt. Een intelligent concept, maar niet spectaculair.
Complexe literaire structuur
Terrins boek valt minder op door de inhoud dan door de vorm. Hij schrijft ‘geserreerd’: gestileerde zinnen die vooral registreren maar juist daardoor een verzwegen diepte suggereren die de lezer erbij kan bedenken. Ingehouden dramatiek en verhalen over verlangens: ze roepen een associatie op met Alles wat is van James Salter. De gebeurtenis is eveneens een zeer literair boek. Helaas gaat bij Terrin op den duur de stijl tegenstaan, bij gebrek aan actie: er is in het hele boek geen dialoog of directe rede te vinden. Door het vele gebruik van de vrije indirecte rede voel je je klemgezet in het hoofd van het ene of andere personage. Hierdoor hebben op zich fraaie zinnen toch een benauwend effect.
Wel past Terrins stijl goed bij zijn motto, een stukje Flaubert: ‘Naarmate je ouder wordt, raakt het hart als een boom zijn gebladerte kwijt. Tegen sommige windvlagen is niets opgewassen.’ Een ingehouden stijl sluit aan bij stille dramatiek in een ouder hart zoals van Willem, dat wellicht indachtig J.C. Bloem – ‘(…) droef, maar steeds gewender / Zijn heimelijke pijnen draagt.’ Die pijn lijkt met name te vinden in het door Willem bedachte autobiografische hoofdstuk ‘Anna’, maar deze inhoud ligt verstopt in een onnodig complexe literaire structuur. De gebeurtenis vraagt veel inspanning en geeft er weinig voor terug.
