door Hugo Brutin
Op de vraag wat zijn ideaal vakantieboek was, antwoordde Midas Dekkers recentelijk in Humo: ‘Een boek dat je al eens gelezen hebt. Het herlezen kost weinig moeite en loont altijd.’ Dat heb ik nu net met genoegen ervaren bij het opnieuw lezen van het verhaal van de tocht die Pepijn Vloemans heeft ondernomen door wat als De Hoorn van Afrika staat omschreven: Sudan, Ethiopië, Somaliland, Djibouti, Eritrea. Van een eerste lezing was na enkele maanden niet veel meer overgebleven dan het beeld van stof en hitte, ontberingen en vreemde ontmoetingen, drugs en narigheden en uiteindelijk een roemloze aftocht. Veel was me duidelijk ontgaan of niet eens tot me doorgedrongen. Zo werd een tweede lezing een behoorlijke maar toch deels verwachte revelatie, omwille van onder meer het groeiende besef dat het reizen op zich in vraag werd gesteld, getoetst aan het oordeel van anderen die veel vroeger een behoorlijk roekelozer tocht hadden ondernomen, dat tal van filosofische of spirituele bedenkingen een boeiende ondertoon vormden en dat op eerder subtiele wijze het aanvankelijke enthousiasme afbladderde om in woede, ontgoocheling en ziekte naar een happy end toe te snellen.
In De Groene Amsterdammer van 27 februari staat een stuk van Pepijn Vloemans (1984) over de Duitse Energiewende. Hij schrijft inderdaad (onder meer) voor dit meer dan voortreffelijke blad met zijn brede belangstelling voor politiek in binnen- en buitenland en zijn steeds waardevolle bijdragen over kunst en cultuur. Vloemans studeerde rechten en filosofie in Leuven, Amsterdam en Nottingham en doceerde Europees recht aan de Haagse Hogeschool. Dat merkt men in de loop van het verhaal. Tekenend voor zijn belangstellingssfeer is het feit dat hij, telkens als hij in een universiteitsstad arriveert, meteen naar de universiteit gaat en met de rector wil spreken die trouwens veelal een blanke is. In een van die universiteiten heeft hij zelfs een lezing gehouden over .. inderdaad Europees recht voor een schare aandachtige studenten die zoals veelal in de regio als student het voorrecht genieten gratis maaltijden te krijgen en Engels te leren.
Verre aanleiding voor zijn ruim drie maanden lange tocht was een reisje per fiets als 17-jarige richting Charleroi, de stad van roestend industrieel erfgoed en een bijna surrealistische lelijkheid waarvan hij vond dat ze bevrijdend op hem inwerkte en zijn honger naar meer van dat soort authentieke verloedering opwekte en aanscherpte. Zo stond hij na een vrij plotse opwelling op een herfstdag op de luchthaven van Brussel wachtend op de vlucht naar Hurghada, Egypte om vandaaruit Sudan, Ethiopië etc. te verkennen. Een keer nog zou hij noodgedwongen het vliegtuig nemen en tenslotte nog een laatste keer om in allerijl huiswaarts te keren en zijn reisverhaal te beëindigen met de veelbetekenende zin: ‘Ik geef me gewonnen.’ Alle andere verplaatsingen gebeurden per boot, in een overvolle en gloeiend hete bus of in een pick-up truck. Zo dicht mogelijk bij de mensen, zo hoort het.
Tussen zijn bedenking ‘De reinigende werking van reizen is mijn nieuwe geloof.’ en zijn eindzucht ligt een boeiend verhaal besloten, een verhaal van talloze prettige en minder prettige contacten, van rusten, roken, muggen verjagen, qat kauwen, enthousiast doen en ontgoocheld zijn tot langzaam woede groeit en afkeer zich in zijn geest nestelt. Inmiddels heeft hij de graad van democratie in de verschillende staten getest en gemeten waarbij Somaliland dat door nagenoeg niemand als onafhankelijke staat wordt erkend hoog scoort en al de rest meewarigheid uitlokt en pijnlijke verbazing. Af en toe krijgt ‘Loney Planet’ een aan de realiteit getoetste sneer in verband met lofzangen voor wat in feite een miskleun is of verwaarloosde en vergane glorie.
Hoezeer zijn reis ook onvoorbereid is, toch heeft hij in zijn rugzak een zestal boeken die hij gretig leest en raadpleegt. Zijn verhaal is niet alleen een relaas van concrete ervaringen die op prettige en aantrekkelijke wijze zijn neergeschreven, maar wordt herhaaldelijk aangevuld door citaten van befaamde vroegere reizigers die in feite ontdekkingsreizigers waren. De aankomst in een stad of een belangrijke plaats is aldus aanleiding tot het verwijzen naar eerdere literatuur of commentaren die kritisch worden benaderd en uitgetest. De aankomst in Harrar roept bijvoorbeeld meteen de herinnering op aan Rimbaud die er zijn laatste levensjaren node en met tegenzin heeft doorgebracht.
Het gehele verhaal wordt gekruid door frappante oneliners en bedenkingen die behoorlijk nazinderen wanneer men er even bij stil wil staan:
‘Behalve lezen heb ik iedere interesse in Somaliland verloren, er is iets geknakt, niets is meer interessant. Ik noteer in mijn schriftje : Men wordt geacht iets op te steken van een reis. Ik betwijfel of dit mogelijk is. Ik heb Ethiopiërs en Somalilanders vloeiend Engels horen spreken, zonder dat er overdracht van informatie plaatsvond; ik heb qat gekauwd met Ethiopische intellectuelen, die moeiteloos het letterlijke scheppingsverhaal en de evolutietheorie verenigden; ik heb gesproken met studenten die een International Human Rights Day-T-Shirt droegen en tegelijk de sharia goedkeurden; ik denk dat ik wil zeggen dat je kan communiceren wat je wil hier in Afrika, maar dat het ravijn dat mij scheidt van deze mensen diep is en onoverbrugbaar.’ (pp.174-175.)
De filosoof komt regelmatig om de hoek kijken. In heldere bewoordingen en met enige deugddoende zelfspot bekijkt hij mensen en hun instellingen, zowel de onze als die van anderen. Ook het begrip democratie pelt hij zorgvuldig zoals men een ui kan pellen of een artisjok, met smaak en met belangstelling en bijwijlen met prikkelende ogen. Dit is een bijzonder en verrijkend reisverhaal waarbij de plaats van het gebeuren in ruime mate ondergeschikt is aan daarmee verwante bedenkingen en verzuchtingen van anderen naast die van de auteur zelf die vrij en frank zijn mening weergeeft en daarbij getuigt van een breed inzicht en een frisse kritische zin.
