Aan het einde van het derde seizoen van Netflix’ successerie Fargo zegt één van de hoofdpersonen: ‘The past is unpredictable. Which of us can say what actually occurred, and what is simply a rumour, misinformation or opinion?’ Daaraan zou je de herinnering kunnen toevoegen. Wie weet immers nog wat ergens precies is gebeurd, als het uit het geheugen moet worden opgediept?
Wie een herinnering navertelt zal bovendien vrijwel altijd, bewust of onbewust, proberen deze een beetje mooier te maken dan die in feite is. Weinigen zullen nooit een verhaal een beetje aangedikt hebben zodat het een net wat spannender en indrukwekkender avontuur lijkt dan het in werkelijkheid was. Daar komt nog bij dat een verhaal, dat doorgaans een volgorde is van logisch achter elkaar gelegen elementen waar een gedachte achter lijkt te zitten, per definitie de realiteit geweld aan doet. Die heeft namelijk altijd iets onlogisch: er is geen vooropgezet plan voor de werkelijkheid. We kunnen de werkelijkheid pas achteraf (proberen te) ordenen.
Een schrijver vertelt echter altijd een verhaal. Hij of zij doet dat, uitzonderingen daargelaten, door een logische plot te verzinnen waarin de personages meebewegen in een avontuur in een door de schrijver als scheppergod gecreëerd universum. De realiteit van romans heeft dus doorgaans wél een vooropgezet plan.
Patrick Modiano is een schrijver die het –letterlijk– obscure verleden onderzoekt en wiens hoofdpersonen ‘tevergeefs naar de sporen van verdwenen mensen zoeken. (…) [H]et geheugen wordt steeds opnieuw ondervraagd en [het] schiet steeds weer tekort’, zoals romanist en Modianokenner Manet van Montfrans het verwoordt.
Modiano vraagt zich af hoe je een (jeugd)herinnering kunt navertellen zonder de gebeurtenis zelf geweld aan te doen, en wat ons geheugen nu eigenlijk vermag. Het interessante aan de Nobelprijswinnaar van 2014 is dat hij erin slaagt de lezer te doen geloven dat hij werkelijk de herinneringen opschrijft zoals ze zich in z’n hoofd bevinden. Dat wil zeggen: herinneringen die met twijfels zijn omgeven. Hij is niet zeker over hoe het met deze of gene afloopt of hoe het met hemzelf afliep in die bepaalde herinnering. Over zijn werken ligt, kortom, altijd een sluier van onduidelijkheid omdat herinneringen dat nu eenmaal zijn. ‘Het lijkt erop dat ons geheugen soms een proces doormaakt dat vergelijkbaar is met dat van polaroidfoto’s.’, zoals hij schrijft in één van de verhalen die Querido nu heeft gebundeld in de Nederlandse vertaling. Herinneringen vergelen, verbleken. Uiteindelijk blijven alleen vage contouren over.
Die bundel is uitgegeven onder de titel ‘Trilogie van een beginnend schrijverschap’ en de romans ‘Verdaagd verdriet’, ‘Bloemen en puin’ en ‘Hondenlente’ zijn erin vervat. De eerste en derde verschenen overigens ook in een door Modiano zelf samengestelde en zo genoemde ‘ruggengraat’ van zijn oeuvre in 2013. Onduidelijk is of het ook de bedoeling is van Modiano dat ‘Bloemen en puin’ ertussen staat, maar feit is dat de drie boeken goed bij elkaar passen. Ze gaan in ieder geval stuk voor stuk over een ik-figuur die verhaalt over de sporadische aanwezigheid van zijn moeder en vader, de veelal obscure zaakjes waarin zij en hun vrienden zijn verwikkeld en mistige herinneringen aan bijna vergeten vrienden. Het beginnende schrijverschap komt eigenlijk niet zo heel erg naar voren, en is ook niet het belangrijkste.
Problematisch wordt het wel als de verschillende boeken niet meer zo gemakkelijk te onderscheiden zijn en de lezer niet meer weet of een bepaalde figuur nu ook al in de vorige romans opdraafde. In simpele bewoordingen is dat verwarrend. Tegelijkertijd lijkt de schrijver ook een ingewikkeld spel met de lezer te spelen. Door verschillende figuren terloops terug te laten keren in de geschiedenis van ogenschijnlijk dezelfde hoofdfiguur beleeft de lezer als het ware precies wat de schrijver probeert te beschrijven. Een soort terugkerende déjà-vu, gecreëerd door Modiano als scheppergod.
Zo zijn de boeken precies wat ze proberen te beschrijven en leidt Modiano de lezer om de tuin. Het bundelen van drie soortgelijke verhalen schijnt daarmee een interessant nieuw licht op zijn oeuvre. Het verleden is dus zeker onvoorspelbaar, al is dat iets minder het geval voor de schrijver zelf.
