‘Radeloos’ en ‘betoverd’ zijn te sterke woorden voor de nieuwste bundel van Pat Donnez. Maar de tegenstelling tussen beide uitdrukkingen is wel passend: de lezer is lichtelijk verward, maar toch ook gefascineerd door wat hem wordt voorgeschoteld. En niet altijd ten voordele. De gedichten in Radeloos en betoverd lijken op het eerste gezicht onderhoudend maar zijn verrassend confronterend; de dichter brengt zijn woorden op overtuigende wijze over het voetlicht. Alleen in vorm en stijl laat hij het afweten.

Gedachtenflarden
Schrijver en radiomaker Donnez heeft zijn bundel in drie hoofdstukken onderverdeeld: liefde, taal en leven. Uit de benoeming van deze delen spreekt het grote gebaar, dat tegelijkertijd kenmerkend is voor de toon van de gedichten die erin staan. De verzen zijn onmiskenbaar als gedachtenflarden op papier gezet, waarna er nog een lichte hand van verzorgende esthetiek overheen is gegaan. Er is nauwelijks rijm, het spaarzame enjambement giet de tekst in een poëzie-achtige vorm en de afloop is vrijwel altijd een ontknoping met een twist.

In de liefdessectie, onder de titel ‘Ex amore’, wordt het woord gegeven aan een gepijnigde minnaar die zijn verloren liefde herinnert en bezingt. De machteloze stem laat zich horen in weemoed, verlangen en vooral rancune.

Vraagje

Je zegt dat ik ons contract heb verbroken
en de stilte die om ons hing
Maar ging je uiteindelijk daarom weg
of was je gewoonweg
horendol
zoals is gebleken toen je met die
kobold
op de proppen kwam

Onevenwichtig
Dat liegt er niet om. Is de dichter bewust op zoek gegaan naar een vorm van middenrijm met de woorden ‘horendol’ en ‘kobold’? Een geforceerde keuze, want beide begrippen lijken in hun wezensvreemdheid geheel te zijn verdwaald in deze regels. Het zal de kracht van de overdrijving zijn die hij heeft willen laten klinken, met als resultaat een soort luidruchtige poëzie die Donnez door de hele bundel heen laat horen. Hier slaat de dichter wild om zich heen, terwijl hij een pagina verder in heel wat fijnere bewoordingen zijn gevoel uitstort. In Ga niet lief en zonder wrok zomaar van me heen vindt hij het onverdraaglijk om zonder verbaal geweld uit elkaar te gaan. Een strofe die qua klank en ritme, nog afgezien van de meeslepende inhoud, heel goed op zichzelf kan staan:

Ga niet lief en zonder wrok zomaar van me heen
Oude liefde moet furieus en ziedend doven
Raas, raas, of beter hak dat blok nu van je been

Lawaaimakers
De gedichten in het tweede deel hebben alles met taal van doen. Hier vindt de wat gekunstelde vormgeving een inhoudelijke bron, zoals in het gedicht Stiltemanifest. Donnez laat, met veel gevoel voor actualiteit, weten hoe we hedendaagse lawaaimakers de mond kunnen snoeren. Ons ‘zaligmakend zwijgen’ zal de sfeer ten goede doen keren:

Weerloze weekdieren aller landen
Nu er geen stilte meer is
laten wij het kabaal dan stalken
Het dazen en het razen een koekje
van eigen deeg geven

Tijd voor een nauwelijks hoorbare
maar absoluut onoorbare kakofonie
van gelispel en gewhisper
We bezetten deze plek
met lege wimpels en plakkaten
Toeters en bellen
blijven achterwege
We slaan hiaten in hun aangeregen
kladderadatsch van
gebrul en gebral

We krijgen ze monddood met
ons zaligmakend zwijgen

Ironie en humor
De ironie wil dat juist deze dichter het kabaal aanwendt om gehoord te worden. Het is opnieuw die opgewonden toon die wordt toegepast om de woorden kracht bij te zetten, in de ‘kladderadatsch van gebrul en gebral’. Maar ironie en humor zijn dan ook volop aanwezig in deze bundel. Donnez is een observator met een grote eigenwaan, maar ook een flinke dosis zelfspot. Opvallend genoeg is zijn vertrekpunt vrijwel altijd de ik-vorm. Die spottende houding kan tegelijkertijd omslaan in venijnige afkeer, zoals in het gedicht Schuwstress tot uiting komt. Het is een onsymphatiek vers in zowel klank als betekenis en in het geheel niet als grap op te vatten:

Op de trein zit bij het raam een jonge vent
met talent voor ADHD
Hij wiebelwobbelt contrapuntisch
met de kadans op het spoor
Vrijwel de hele rit kijkt-ie naar buiten
Als we zijn gearriveerd wacht
hij tot de laatste man om
uit te stappen
Ik heb me verborgen
achter een reclamebord en
zie nu ook zijn gezicht
Het lijkt op een met aambeien
dichtgeplakte kont
Eerlijk, was ik zijn plaats
ik nam de auto
Veel relaxter

Geen nuance
Nogmaals, dat liegt er niet om. Een dergelijk schrijfsel opnemen in een dichtbundel getuigt van een zelfingenomenheid die, samen met nog een aantal andere verzen, de impact van deze uitgave direct doet kantelen. Ook hier lijkt de actualiteit een grote rol te spelen in de beleving van de dichter: de hooghartige profilering van de medemens krijgt een dermate cynisch karakter dat een vergelijking met het huidige maatschappelijke klimaat voor de hand ligt.

Donnez gebruikt grote woorden, heeft een dubieuze opvatting over humor en is kort gezegd een lawaaiige dichter. Zijn hoekige en bonkige verzen ontberen iedere vorm van nuance: de dichter probeert veel te zeggen maar de woorden willen maar niet vloeien. De sporadisch aanwezige schoonheid in de taal wordt overdonderd door een breed palet aan bombastische grootspraak. Als een schaduwbokser, die constant op zijn hoede denkt te moeten zijn, probeert hij de juiste poëtische snaar te raken. Nu en dan haalt hij uit om met een ferme klap zijn woorden de ruimte in te slingeren.