Uitgeverij Wereldbibliotheek geeft opnieuw het werk van de Griekse schrijver Nikos Kazantzakis (1882-1957) uit. Vorig jaar verscheen Leven en wandel van Zorbás de Griek, dit jaar verscheen zijn roman uit 1948, Christus wordt weer gekruisigd  in een nieuwe vertaling van Hero Hokwerda. Voor volgend jaar staat een nieuwe vertaling van Kapitein Michalis op de rol. Al deze drie boeken zijn verfilmd. Kazantkis schreef een omvangrijk literair oeuvre; in 1957 verloor hij met één stem verschil de Nobelprijs aan Albert Camus.

Kort na de oorlog was Kazantkis politiek actief geweest als leider van een kleine sociaaldemocratische partij. Zijn doel was om de niet-communistische progressieve Grieken te verenigen, maar dat mislukte: zij kregen geen voet aan de grond en werden vermalen tussen de communisten en conservatieven. Teleurgesteld verliet Kazantzakis zijn land en vestigde zich in Zuid-Frankrijk waar hij tot zijn dood zou blijven wonen. Hij overleed uiteindelijk in Duitsland en is begraven op Kreta.

Een bijbels verhaal
In het rijke Griekse dorp Lykóvrysi hebben de notabelen kort na Pasen de dorpelingen aangewezen die het volgende jaar het passiespel moeten gaan spelen. Dat wordt eens in de zeven jaar opgevoerd en de rolverdeling is belangrijk. Onder leiding van pope Grigoris kiezen de notabelen wie Jezus, Petrus, Johannes, Jacobus, Judas en Maria zullen spelen.
De dorpelingen zijn welvarend, hun landerijen leveren veel op; zij leiden een leven van eten, raki drinken, en luieren.

Diezelfde avond komt er grote groep Griekse uitgemergelde vluchtelingen in het dorp aan, die door de Turken uit hun dorp zijn verjaagd. Zij zijn al drie jaar op de vlucht en hopen in het welvarende Lykóvrysi ‘wortel te kunnen schieten’. De notabelen willen daar echter onder aanvoering van pope Grigoris niets van weten. De dorpelingen die zijn aangewezen om het passiespel te spelen zijn het daar niet mee eens en helpen de vluchtelingen aan een slaapplaats en eten. Zij identificeren zich al snel met hun rol en vanaf dat moment is het oorlog tussen de dorpelingen, de passiespelers en de vluchtelingen. Wanneer Michelis – Johannes – de erfenis van zijn vader, (wijn- en olijfgaarden, zijn huis) aan de vluchtelingen vermaakt, bereikt het conflict zijn hoogtepunt. Het dorp accepteert het niet, en stelt de herder Manolis –  Jezus  – hiervoor verantwoordelijk. Pope Grigoris hitst de dorpelingen op en zij lynchen Manolis: Christus wordt weer gekruisigd.

De Turkse Aga (bestuurder) van het dorp roept de hulp in van Turkse troepen en voor die dreiging zwichten de vluchtelingen: zij vertrekken. Hoewel deze Christelijke roman een voorspelbare afloop kent met de dood van Jezus, is het einde wel positief: de vluchtelingen trekken verder, ‘in de richting van de opkomende zon’, een nieuwe toekomst tegemoet. Zij blijven optimistisch.

Actualiteit
De strijd tussen de welvarende dorpelingen en hongerige vluchtelingen vertoont opvallende gelijkenis met het huidige conflict in Europa over de opvang van vluchtelingen. In die zin is dit boek zeer actueel. De negatieve reactie van de dorpelingen op de komst van de vluchtelingen vertoont veel overeenkomst met de reactie in vele Europese landen op de komst van asielzoekers.

Dat Christus weer wordt gekruisigd is evenwel geen hoopvol teken: de mensheid heeft in die 2000 jaar weinig geleerd en valt in herhaling. En ook hedentendage is de opvang van vluchtelingen in Europa geen vanzelfsprekende menslievendheid. De huidige Duitse christendemocratische premier Merkel is bijvoorbeeld zwaar bekritiseerd om haar uitspraken, verketterd bijna, en haar politieke lot hangt aan een zijden draadje.

Kazantzakis had weinig op met het geloof zoals dat in zijn tijd werd beleden. Wel was hij geïnteresseerd in de betekenis van religie  voor de mensheid. Het bleef hem zijn leven lang bezighouden; hoewel voormalig communist vond hij religie uiteindelijk wel belangrijker dan politiek: het gaf meer hoop en vooral zicht op een leven na de dood.

Ook het antagonisme tussen Griekenland en Turkije is verweven in het verhaal. Lykovrysi staat onder leiding van de Aga, die het Turkse gezag personificeert en verantwoordelijk is voor de openbare orde. Hij doet niet veel, laat bijna alles over aan de dorpelingen zelf en grijpt alleen maar in wanneer pope Grigoris daarom vraagt. Wanneer de vluchtelingen vanuit hun holen in de rotsen naar het dorp willen komen, houdt hij ze op verzoek van pope Grigoris tegen. Hij begrijpt van die Grieken niet veel, maar doet het wel omdat hij inziet dat zijn rust anders wordt verstoord. Het boek opent ook met hem:

‘Op zijn balkon boven het dorpsplein zit de Aga van Lykovrysi zijn lange pijp te roken en raki te drinken. De Aga laat zijn doezelige ogen half dichtzakken en schept behagen in de bovenwereld. Alles is wel gedaan door God, denkt hij, deze wereld is een geslaagd geheel waar niets aan ontbreekt: krijg je honger, dan is er brood en stoofvlees in tomatensaus en pilav met kaneel; krijg je dorst, dan is er het onsterfelijke water, de raki; word je doezelig, dan heeft God de slaap gemaakt, precies wat je nodig hebt bij doezeligheid; word je boos, dan is er de bullepees en het achterwerk van de raya (niet-mohammedaans onderdaan van het Ottomaanse Rijk); wordt het leven te even te veel, dan heeft hij het amanlied (klaaglied) gemaakt. En wil je de zorgen en smarten van de wereld vergeten, dan heeft hij Joesoefje gemaakt. 

Een groot vakman, die Allah, mompelt hij geroerd. Een groot vakman, een levensgenieter en niet op zijn achterhoofd gevallen. Hoe is Hij me daar op het idee gekomen raki te maken, en Joesoefje.’

Hiermee is de levensfilosofie en het karakter van de Aga mooi beschreven en deze roman er staat vol met dergelijke mooie beschrijvingen. Alle personages worden zo beschreven en gekarakteriseerd, ze gaan niet alleen voor je leven maar ook de leefgemeenschap van het dorp krijgt daarmee zijn betekenis. Het verhaal vervolgens is een rijk epos, lyrisch en beeldend beschreven. Allerlei verwikkelingen in het dorp, de onderlinge relaties en ruzies tussen de dorpelingen, het conflict tussen Michelis en zijn vader, de tegensteling tussen de rijke dorpelingen en arme vluchtelingen, het innerlijke conflict van Manolis als gevolg van zijn rol als Jezus, de mooi geschreven dialogen tussen de personages maken het boek zeer lezenswaardig.