Oorlogsparadijs van Nico Dros is een aanrader. Het is een aangename mix van een historisch gegeven, een subtiel liefdesverhaal en menselijke verhoudingen in oorlogsomstandigheden. Het boek leest vlot, de taal is helemaal passend in die tijd, de jaren ’40 tot ’60, en op de een of andere manier is dat heel prettig.
‘Voor een arts waren er, als het er werkelijk op aankwam, alleen maar mensen die medische hulp behoefden. En de persoon die er het ergst aan toe was, moest als eerste geholpen worden, ook als het een vijand was’.
Dit is de kern van een lezing die Adriaan Wiering, chirurg in het Academisch Ziekenhuis in Leiden, in april 1962 houdt voor een groep van 44 legerartsen en een aantal artsen in opleiding. De lezing is gebaseerd op zijn eigen ervaringen in de Tweede Wereldoorlog en op de jaren na de oorlog, waarin hij in Indonesië als arts werkzaam was.
Vlak voor hij aan zijn lezing begint, treft hij bij zijn post een brief van een vrouw uit Texel. Deze brief en de op handen zijnde koloniale oorlog op Nieuw-Guinea roepen bij Adriaan heftige herinneringen op.
Ruim twintig jaar eerder, in het voorjaar van 1941, hij is dan zevenentwintig en pas afgestudeerd, wordt hij gevraagd om buiten werktijden medische hulp te verlenen aan patiënten in moeilijke omstandigheden. Ofwel, hij raakt betrokken bij het werk van een verzetsgroep. Na een mislukte actie in Amsterdam in maart 1942 waarbij een Duitse officier wordt doodgeschoten, moet hij onderduiken. De mensen uit het verzet organiseren een andere naam voor hem en een nieuwe identiteit en zij regelen dat hij op Texel in een noodziekenhuis geplaatst wordt. Voortaan heet hij Luc Walraven. Hij krijgt een kamer bij een schapenboer en maakt kennis met een warme, gulle familie, Jo Keijzer, zijn vrouw Engelien en hun tweelingdochters Merel en Mila. Beide dochters werken als wijkverpleegsters op het eiland. Luc Walraven maakt kennis met dokter Oosterling, de hoofdarts van het ziekenhuis, in de volksmond het Gesticht (van Weldadigheid) genoemd. Er is plaats voor 35 tot 55 patiënten en al vrij snel legt dokter Oosterling hem uit, dat een arts hier van alle markten thuis moet zijn. Er komen allerlei verschillende patiënten en veelal moeten er echt noodoplossingen bedacht worden, omdat de faciliteiten niet zo uitgebreid zijn als op het vasteland. De arts, even autoritair als grootmoedig, is zeer geliefd en legt zijn nieuwe collega haarfijn uit dat er op Texel soms geen keuzes zijn. Gewoon doen wat voor je handen komt. Dit geldt zowel voor de zieken en ziekten, als voor de patiënten zelf. Dit kunnen eilandbewoners zijn, maar ook Duitsers van de bezettingsmacht die zich op het eiland bevindt.
Op het eiland wonen naast de negenduizend oorspronkelijke Tesselaars ruim 2.500 soldaten van de Wehrmacht en de Kriegsmarine. Daarnaast zijn er nog ongeveer vierhonderd arbeiders voor de bouw van bunkers en verblijven er zo’n zes tot zevenhonderd onderduikers. Hoewel de Duitsers een eigen legerarts hebben, kan het voorkomen, dat moeilijke gevallen in het ziekenhuis in Den Burg terecht komen. Dokter Oosterling wijst Luc Walraven erop dat hij zich moet houden aan zijn eed: hulpverlening zonder aanziens des persoons.
De twee mannen blijken uitstekend te kunnen samenwerken, veelal geholpen door een goed team van verpleegkundigen en een monteur-chauffeur, die niet alleen alles kan repareren wat los en vast zit, maar ook van alles weet te ritselen en regelen aan hulpmiddelen en goederen.
Na zijn lange werkdagen in het ziekenhuis komt Luc Walraven ’s avonds thuis bij de hartelijke familie. Er is begrip voor elkaar, er heerst een ongedwongen sfeer en ook over de houding ten opzichte van de bezetters bestaan weinig verschillen. Luc krijgt regelmatig studiemateriaal mee van dokter Oosterling. Eén van de zussen, Mila, wil eigenlijk wel een opleiding volgen tot hoofdverpleegkundige en het komt steeds vaker voor dat Luc en Mila ’s avonds samen zitten te studeren. En praten. En langzaamaan naar elkaar toegroeien.
In mei 1943 heeft er intussen een wisseling van soldaten plaatsgevonden. Er is een bataljon van Brits-Indiërs gekomen, soldaten die er onder Duitse supervisie moeten verblijven. Deze Indiase jongens ondervinden veel sympathie bij de bevolking van Texel, zij spreken Engels en zij gaan tamelijk soepel met allerlei regels om. In september wordt het bataljon overgeplaatst naar Frankrijk, en veel eilandbewoners komen hen uitzwaaien.
In de zomer van 1944 komt er een grote groep soldaten van het Rode Leger, Noordkaukasiërs, die eerder krijgsgevangen waren, maar die overgelopen waren naar de Duitsers. De sfeer op het eiland verandert, mede door de berichten uit Frankrijk. De repressie van de bezetter neemt toe. Onder de Georgiërs breekt begin april ’45 een opstand uit tegen de Duitsers. Er volgt een week met felle gevechten en beschietingen. In het ziekenhuis worden talloze gewonden binnengebracht. Dokter Oosterling en Luc Walraven staan dag in dag uit te opereren. Het dorp wordt zwaar beschadigd als gevolg van de gevechten.
460 Opstandelingen zijn inmiddels vermoord. De Duitsers, die nieuwe troepen weten aan te voeren, willen alleen nog maar wraak en gaan op zoek naar alle nog overgebleven Georgiërs.
Vier mei ’s avonds hoort dokter Oosterling van de op handen zijnde bevrijding.
De brief, die Adriaan Wiering kort voor zijn lezing ontvangt, roept alle herinneringen aan de jaren op Texel weer op. Hij gaat terug naar het eiland en ontmoet enkele mensen uit die tijd en komt tot het besef, dat hij zijn herinneringen niet ontlopen kan.
Nico Dros, in 1956 op Texel geboren, heeft de roman gebaseerd op verhalen van zijn ouders en mede-eilandbewoners. Op basis van verschillende interviews is hij uitvoerig ingegaan op de historische feiten en de personen. Het is een roman geworden, waarin historische gegevens in een fictieve vorm prachtig zijn uitgewerkt. Een aanrader dus.
