Neske Beks – Echo, Essays, speeches & brieven

Op de schouders van de zwarte vrouwen voor haar

Recensie door Els van Swol

Neske Beks zegt nadrukkelijk dat zij staat op de schouders van Zwarte vrouwen die vóór haar kwamen. Zij noemt ze bij name. Twee pagina’s lang met elk drie kolommen. Van Toni Morrison tot Manouschka Zeegelaar Breeveld. En last but not least Andre Lorde, die een gedicht schreef onder de titel ‘Echoes’ dat voorin deels als motto is afgedrukt. Lorde leerde haar dat de wereld Zwarte meisjes en vrouwen ‘niet ziet, niet hoort en stigmatiseert’. Zwart met een hoofdletter. ‘Als cultureel statement.’ Als politieke term. Zoals The New York Times dat al een jaar of wat doet en het Stedelijk Museum het deed in de zaalteksten en de catalogus bij de tentoonstelling ‘Kirchner en Nolde. Expressionisme en kolonialisme.’ 

Zwart, vrouw en ook wit

Na de Inleiding volgt geen witte maar een zwarte pagina. Een statement dat staat voor ‘de ervaring en het Zwarte perspectief’ waar witte schrijvers ‘een onvolledig verhaal’ vertellen. Ook Toni Morrison deed zoiets in haar The Black Book, dat eindigt met twee zwarte pagina’s. Beks brengt een eerbetoon aan haar, die ze als haar grootste leraar ooit beschouwt. Neske Beks (1972) is schrijfster, film- en theatermaker van dubbelbloed, met Vlaamse, Senegalese, Afro- en inheems Amerikaanse roots. Ze voelt zich ‘in de eerste plaats (…) Zwart, daarna pas (…) vrouw, daarna pas (…) – als dubbelbloed – ook wit’.

Wat ze onder die woorden, zwart, dubbelbloed, wit verstaat, is de volgende stap die ze zet. Witheid is een sociale positie, zwartheid een cultuur. Het is interessant deze woorden te vergelijken met de verklarende woordenlijst, de ‘Woke’ woordenlijst, die Bas Belleman samenstelde voor Filosofie Magazine (dec. 2021). De conclusie is misschien dezelfde: de woorden zijn ‘niet neutraal en dat mag ook nooit [zo] lijken’ (Belleman). Al zet Beks kanttekeningen bij het begrip ‘Woke’: ‘Woke worden behoeft wat mij betreft meer gedachte-oefening, lezen, reflectie, pijn, eerlijkheid’. Belleman stelde zijn woordenlijst primair samen voor de veelal witte lezer van Filosofie Magazine, Beks schreef haar boek inclusief woordenlijst ‘in de eerste plaats voor Zwarte vrouwen. BIPOC vrouwen’ (‘Black Indigenous and People of Color’). 

Op oorlogspad tegen onrechtvaardigheid

Het boek is een bundeling van essays, speeches, enkele brieven en gedachten, ‘een ode aan Zwarte vrouwen’. Een vorm van troost en een uiting van strijd. Deze veelzijdigheid, en de afwisselende vorm en stijl van de verschillende stukken, zijn kenmerkend voor Beks’ werk dat niet in een hokje past en dat is moeilijk wanneer je haar zou willen plaatsen, maar moet dat ook? Het is een rijkdom die ze met de lezer deelt. Of het nu om korte notities gaat, of een uitgebreid essay over bijvoorbeeld Toni Morrison, dat ze voor een tijdschrift schreef en op grond van redactioneel commentaar niet wilde aanpassen. 

Niet aanpassen – dat kennen we ook uit de serie Liever kroes?! op NPO3 en npo3.nl. Nelly dos Reis wilde haar haar niet langer ontkroezen, zich niet langer anders voordoen dan ze is. Het kostte Beks jaren therapie om zichzelf te durven en kunnen zijn. Op een dag werd we wakker en was ze toch, tegen eerder uitlatingen in, ‘Woke’. Dat wil zeggen: met een verscherpt gevoel voor onrechtvaardigheid, zoals de definitie luidt van Walter Weyns, de Vlaamse socioloog en auteur van Wie Wat Woke?  Ze was een ander ik geworden, een donkerder zelf, op oorlogspad tegen racisme met haar ‘vurige temperament’.

Op het gevaar af, dat ze – zoals ze schrijft – op een dag gek wordt. Want ze is niet alleen activist voor de Zwarte zaak, maar ook voor bijvoorbeeld LGBTI+-rechten. Ze schrijft en schrijft. Essays en een ontroerende én heftige brief aan haar zoon. Tot vier keer toe herstelde ze van een herseninfarct. Ze vraagt zich af hoe ze activist kan zijn ‘zonder er onontkoombaar zuur en bitter van te worden’ door alle weerstand die ze ondervindt. Het kan – door dit boek te schrijven. Een pijnlijk boek, maar het moet. Het is een proces dat doorlopen moet worden, een weg die moet worden afgelegd. In de hoop dat wit en Zwart elkaar ergens halverwege ontmoeten. Een weg terug is er niet. Maar eerst moet er ruimte zijn voor boeken zoals deze, waarin Zwarte mensen hun pijn kunnen uiten. Een betere gids dan Beks kun je je daarbij nauwelijks wensen.

 

Omslag Echo, Essays, speeches & brieven - Neske Beks
Echo, Essays, speeches & brieven
Neske Beks
Verschenen bij: Querido (2021)
ISBN: 9789021429762
224 pagina's

Om Literair Nederland draaiende te houden, zijn wij afhankelijk van vrijwillige bijdragen. U kunt ons steunen via de rode knop. Waarvoor onze hartelijke dank!

Meer van Els van Swol:

Een uitdaging

Over 'Eenling zijn. Een filosofische uitdaging' van Rüdiger Safranski

Net niet

Over 'Tijgerbrood' van Ruth Lasters

Recent

30 september 2023

Als je stem je wapen is

Over 'The hate you give' van Angie Thomas
26 september 2023

Facsinerende zoektocht van jonge vrouw

Over 'Het kunstzijden meisje' van Irmgard Keun
25 september 2023

‘Liegen is de laatste brug naar redding zonder hoop'

Over 'Ten oosten van de Middellandse Zee ' van Abdelrahman Munif
23 september 2023

333 gebruiksaanwijzingen bij jezelf

Over 'Heel de wereld wordt wakker' van Jaap Robben
22 september 2023

Eigen tekortkomingen actief in jezelf bestrijden

Over 'Het bouwen van een zenuwstelsel. Een memoir' van Margo Jefferson

Verwant