De kleine Utrechtse uitgeverij IJzer legt zich sinds 1992 toe op de publicatie van boeken die bij grote uitgevers minder kans maken, maar het verdienen om een breed publiek te bereiken. Dat kunnen recente fictie of non-fictieboeken zijn, maar ook heruitgaven van grote auteurs als Samuel Beckett, Joseph Conrad, Albert Camus, Curzio Malaparte enzovoort.

Onlangs verscheen bij IJzer De ziel van het gebergte van de verder onbekende Mireille Sidoine-Audouy. Het is een verrassende kijk in een deel van het leven van iemand die wél zijn sporen in de (Franse) literatuur heeft nagelaten: René Char. Het boek gaat in hoofdzaak over zijn rol in het Franse Verzet – de maquis – onder de Vichyregering.

De schrijfster van De ziel van het gebergte is de dochter van Louis Sidoine en Marcelle Pons. Het gezin woonde in Céreste, een dorp van destijds 650 inwoners, dat een verzetshaard tegen de Duitsers werd. Eén van de leiders daarvan was de dichter en schrijver René Char die naar het dorp was uitgeweken. Hij kreeg er snel een liefdesrelatie met Marcelle, die daardoor eveneens bij het verzet werd betrokken. Haar man Louis was toen al gemobiliseerd en zou pas in 1945 in Céreste terugkeren en merken dat zijn vrouw hem had verlaten voor de dichter.

Het klikte niet alleen onmiddellijk tussen René en Marcelle, maar ook tussen hem en haar dochter Mireille, de auteur van het boek. Zij was 7 jaar toen Char in Céreste opdook en hield de hele oorlog een dagboek bij, soms geholpen door René, die haar behandelde als zijn dochter.

Schetsjes
Het nu verschenen boek is een terugblik, gebaseerd op dat dagboek. Mireille, inmiddels zelf moeder van een dochter en oma van kleinkinderen, schreef het in de beginjaren van deze eeuw, dus ongeveer 60 jaar later. Het verscheen in 2009 in Frankrijk.

Het boek bestaat uit een lange reeks korte schetsjes en scènes uit de periode 1940 tot ongeveer 1948 als Char breekt met Marcelle. Ze zal niettemin zijn grote liefde blijven, zoals aan het slot blijkt. De schrijfster hanteert de pen van de oudere vrouw die ze intussen is geworden, maar weet de argeloosheid van het kind dat de gebeurtenissen in de oorlog registreerde te behouden. Het is daardoor nog steeds een verslag door de ogen van het jonge meisje dat in haar dagboek noteerde wat ze zag, zonder precies te weten wat er zich in het Verzet afspeelde. Daardoor lezen we ook weinig over de amoureuze verhouding tussen René en Marcelle, maar krijgen we wel een indruk van hoe liefdevol die relatie was in de ogen van Mireille en wat voor lieve man René voor haar als kind was.

Verzet of liefde?
Daarmee is het een boek geworden dat je op twee manieren kunt lezen. Dat wordt mooi geïllustreerd door de titelkeuze. Waarschijnlijk heeft de Nederlandse vertaler (Lex Plompen) er vooral een liefdesverhaal in gezien. De ziel van het gebergte is immers de naam die René Char aan Marcelle geeft in zijn Feuillets de Hypnos (uitgegeven in 1946 en bestaande uit aantekeningen uit de maquis).

In het Frans is de titel echter Darwin fera la mise en scène. Dat is de codeboodschap die werd gebruikt voor één van de terreinen waarop de geallieerden hun droppings wilden uitvoeren. In die titel ligt de nadruk dus op de verzetsacties.

Het boek is vanuit die laatste optiek interessant omdat het een onopgesmukte inkijk geeft in de sfeer in een dorp dat viel onder het Vichyregime, maar tevens een verzetshaard was. Voortdurend lag het verraad op de loer en diende men alert te zijn. Ver weg doet De ziel van het gebergte denken aan de spanningen in Rhoon, zoals die door Jan Brokken worden beschreven in De vergelding. En dan niet zozeer in het zoeken van schuldigen, maar in de manier waarop collaborateurs na de oorlog hun handen in onschuld wassen en de doorwerking van het oorlogsverleden in de persoonlijke levens. Zoals het in dit boek de naoorlogse beklemming van het dorp is die er toe leidt dat René en Marcelle met elkaar breken, hoezeer ze ook van elkaar houden.

De ziel van het gebergte ontleent zijn bekoring aan het behoud van de kinderlijke blik. Als geschiedkundig en samenhangend verslag van een verzetsbeweging in de oorlogsperiode schiet het te kort. Wie weinig van ‘Vichy’ weet wordt er dan ook niet veel wijzer van. Maar die eis moeten we misschien ook niet willen stellen, want de schrijfster noteert aan het slot van haar boek: ‘Sinds de oorlog ben ik mijn leven lang altijd aan René blijven denken – “mijn valse papa”, zoals mijn kleinkinderen zeggen. Het is ook een beetje om hem dat te zeggen dat ik deze herinneringen heb willen vertellen.’

Zo bezien is de Nederlandse titel nog niet zo gek gekozen.