Van jongs af aan gefascineerd door grenzen, trekt Milo van Bokkum eropuit om deze met eigen ogen te kunnen zien: fiets in de trein en op weg naar de grens. Soms bleek er helemaal niets te zien te zijn. Slechts een weiland te midden van andere weilanden, maar wel een Belgisch weiland, een exclave noemt hij dat. Maar er zijn ook zwaar bewaakte grenzen met hekken en zones niemandsland bezaaid met mijnen. Dan dringt de politieke realiteit zich op. Op lichtvoetige wijze behandelt Van Bokkum in Grensstreken de grootste grensgeschillen in heden en verleden. Het stellen van grenzen zorgt voortdurend voor conflictstof, zowel binnen als buiten Europa.
Als Van Bokkum de grenskwestie tussen China en Taiwan in historisch perspectief plaatst, zitten we midden in de actualiteit. Dagelijks berichten de media over oplopende spanningen. Ditzelfde geldt voor de grensgeschillen tussen Rusland en Oekraïne vanwege de Krim. Van Bokkum gaat er als het ware met een drone overheen om ons te wijzen op het gemeenschappelijke element in al deze conflicten, namelijk dat mensen niet buiten het stellen van grenzen kunnen en dat machthebbers aan dit verlangen vorm trachten te geven, maar hun macht al te vaak gebruiken om tweespalt te zaaien. Binnen Europa tracht de Europese Unie voortdurend grenzen te slechten om zo het vrije verkeer van kapitaal en mensen binnen de Unie te vergemakkelijken, al staat dit streven steeds meer onder druk vanwege de grote toestroom van vluchtelingen van buiten de Unie en de weerstand hiertegen in de lidstaten. De euforie na het vallen van de Muur en het verdwijnen van het IJzeren Gordijn is inmiddels verdwenen en we zien overal in Europa de roep om grenzen te sluiten weer opkomen. Sommige landen hebben zelfs al weer fysieke grenzen opgericht in de vorm van hekwerken en zelfs muren.
Internationaal Gerechtshof
Toch is Van Bokkum niet pessimistisch. Hij wijst op de noodzaak om toch maar te blijven proberen conflicten in der minne te schikken, bijvoorbeeld door ze voor te leggen aan het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, dat weliswaar over een moreel gezag beschikt, maar het aan macht ontbreekt om dit te effectueren. Maar toch, ook al trekken conflicterende partijen zich vaak niets aan van een voor hen mogelijk negatieve uitkomst van hun zaak, landen blijken telkens weer een oordeel te willen hebben van dit toonaangevende instituut.
De tol van het verleden
Van Bokkum gaat uitvoerig in op de willekeur bij het trekken van grenzen door de koloniale mogendheden in het verleden. De arrogantie van de macht kwam onverbloemd tot uiting op de Afrikaconferentie in Berlijn in 1884 /1885. Daar werd Afrika verdeeld door de grote koloniale machten. Mooie rechte lijnen werden er getrokken dwars door oude stamgebieden heen. We zien dit zowel in Afrika als in het Midden-Oosten. De Masai wonen nu in Kenia en Tanzania. Soms krijgt dit lijnenspel een vreemde afwijking, bijvoorbeeld in Namibië. Dit mooie rechthoekige land was ooit een Duitse kolonie en heeft in het noordoosten een langgerekte uitstulping van 400 kilometer lengte, de Caprivistrook. Deze is genoemd naar de Duitse onderhandelaar met de Britten. Hij wilde de kolonie verbinden met de rivier de Zambesi om zo in contact te komen met Duits Oost-Afrika. De Duitsers wisten niet dat de Zambezi helemaal niet bevaarbaar is.
Selectieve keuzes
Van Bokkum is selectief in de keuze van zijn voorbeelden. Telkens belicht hij daarin een ander aspect van het trekken van grenzen. Zo werd in het verleden soms een bergrug of een rivier als grens gekozen, maar ja, bergen hebben schier ontoegankelijke dalen, waarbij de vraag kan rijzen van wie dat dal eigenlijk is, zeker als er plotseling zeldzame grondstoffen te vinden zijn, terwijl rivieren niet altijd dezelfde bedding volgen. Ook geeft hij voorbeelden van gebieden die eigenlijk een soort niemandsland vormen. Soms probeert een particuliere burger daar een eigen staatje op te richten zoals The Principality of Sealand op een voormalig olieplatform buiten de Britse territoriale wateren en Liberland op een stukje moerasland in de Donau dat noch door Kroatië, noch door Servië geclaimd wordt. Tenslotte geeft hij ook voorbeelden van gebieden die in gezamenlijkheid bestuurd worden door landen, wat soms heel goed blijkt uit te pakken. Leidend in het boek van Van Bokkum is de gedachte te laten zien dat we misschien op net iets meer manieren kunnen nadenken over soevereiniteit en grenzen, dan wij gewoon zijn te doen.
Uitnodiging om mee te fietsen met Milo van Bokkum
Grensstreken is een heerlijk boek om te lezen en cadeau te geven. Het ziet er mooi verzorgd uit, rijk geïllustreerd met bijzondere kaartjes. Als vanzelf grijp je tijdens het lezen naar een atlas om de diverse gebieden die Van Bokkum beschrijft op te zoeken. Het boek is vlot geschreven met een fijn oog voor het smeuïge verhaal en detail. De meerwaarde van het boek is gelegen in de politieke actualiteit, waarin een wederopleving van nationale gevoelens steeds meer in botsing komt met de werkelijkheid van een globaliserende wereld met wereldomspannende problemen, die om oplossingen vragen.
