De exodus van Hendrik Peter Scholte naar Pella is het vervolg op een eerder in 2018 verschenen boek van Michiel van Diggelen getiteld De exodus van Hendrik Peter Scholte. Van Diggelen is duidelijk gegrepen door de figuur van dominee Hendrik Peter Scholte. Hij heeft een diepgaande studie van hem gemaakt op basis van jarenlang onderzoek. Van Diggelen heeft er niet voor gekozen zich te beperken tot een zakelijke biografie. Hij heeft geprobeerd Scholte te portretteren als een man van vlees en bloed en zich de vrijheid gepermitteerd invulling te geven aan gevoelens en gedachten van Scholte en zijn vrouw, die hij niet aanwijsbaar in de bronnen heeft kunnen terugvinden, maar die hij wel meent te kunnen afleiden uit de bronnen. Het gevolg is dat Van Diggelen in zijn roman een menselijk monument voor Hendrik Peter Scholte heeft opgericht, zodanig dat diens nabestaanden hem daarmee hebben gecomplimenteerd. Zij leefden in de waan dat Scholte een wat kille, stijle figuur is geweest. Hoewel ook Van Diggelen Scholte tekent als een zeer principiële, weinig plooibare man, ziet hij ook de oprecht warme, zelfs romantische kant van de man.

Mozes

Gaat Van Diggelen in zijn eerste boek vooral in op Hendrik Peter Scholte als een van de leidende figuren in de Afscheiding van de Nederlands Hervormde Kerk in 1834, in De exodus van Hendrik Peter Scholte naar Pella gaat hij in op de rol van Scholte als leider van de landverhuizers naar Amerika. Na het overlijden van zijn vrouw in 1844 is Scholte hertrouwd. Hij besluit in 1847 een nieuwe start te maken door met zijn gezin te emigreren naar Amerika waar hij, bevrijd van de knellende banden van kerk en staat in Nederland, een nieuwe geloofsgemeenschap hoopt te stichten volgens zijn eigen denkbeelden. Hij weet zijn jonge echtgenote over te halen mee te gaan door haar een groot huis te beloven en de vrijheid om met vriendinnen te musiceren. Ook mag haar zus en hartsvriendin mee. Van Diggelen schetst haar als een weerbare, creatieve vrouw met een eigen mening, maar wel opgegroeid in het besef van gehoorzaamheid aan haar man. Scholte voelt zich geroepen als een ware Mozes zijn ongeveer 800 volgelingen de Atlantische Oceaan over te leiden. Eenmaal aangekomen in het Beloofde Land vestigen zij zich in de net nieuw gevormde, voormalige Indianenstaat Iowa. Daar stichten zij een Christelijke kolonie. Scholte geeft het de naam Pella, naar het toevluchtsoord van de door de Romeinen in het jaar 70 n.C. uit Jeruzalem verdreven Joden.

Bevlogen, principieel en open-minded

Zijn vrouw en kinderen functioneren als contrapunten in de roman. Zijn vrouw als het gaat om kwesties die hun persoonlijk leven betreffen. Zijn kinderen als het gaat om algemene vraagstukken die in die tijd spelen in Amerika. De kolonisten gingen zich immers vestigen in een gebied dat tot voor kort nog van de Indianen was. Bovendien moesten de blanke inwoners van Iowa nog kiezen of zij slavernij wilden toestaan in hun pas gevormde staat of niet. Iowa bevindt zich in de frontlinie van de discussie die een paar jaar later zal leiden tot de Amerikaanse Burgeroorlog. Interessant is te zien dat de Democratische Partij, in tegenstelling tot tegenwoordig, als conservatief te boek stond en de belangen behartigde van de Zuidelijke slavenhouders, terwijl de Republikeinse Partij progressief was en de belangen behartigde van de Noordelijke industriëlen en zich juist scherp keerde tegen de slavernij. Aanvankelijk kiest Scholte voor de Democraten, hoewel hij eigenlijk de slavernij principieel afkeurt.

Uiteindelijk schaart hij zich toch achter Lincoln en de Republikeinen. Zoals hijzelf in 1830 ten strijde is getrokken tegen de Belgische scheurmakers tijdens de opstand tegen koning Willem I, zo roept hij nu de jongemannen van Pella op zich te melden voor de strijd tegen de Zuidelijke scheurmakers. De opstand is immers gericht tegen het door God gestelde gezag van de Unie. Scholte is politiek actief en betoont zich geen gevangene van het verleden zoals veel van zijn volgelingen en in zekere zin ook zijn vrouw. Hij heeft gekozen voor Amerika en gaat daarvoor. Hij zoekt toenadering tot andere emigranten, past zich aan aan de Amerikaanse gewoonten en gebruiken en stimuleert het aanleren van de Engelse taal. Als een echte pionier ziet hij kansen en gebruikt die ook. Zo richt hij een krant op en opent hij een eigen bank voor de gemeenschap.

Een ontroerend moment voor hem persoonlijk en voor de hele gemeenschap is het afleggen van de eed op de Amerikaanse grondwet waardoor de pioniers echt Amerikaanse staatsburgers zijn geworden. Toch heeft Scholte het niet altijd gemakkelijk. Zijn volgelingen blijken, net als Scholte zelf trouwens, karaktervolle mensen, eigenzinnig en soms ronduit wantrouwig. Dat zit natuurlijk in de aard van hun beweegredenen om te breken met de hervormde kerk en daarvoor zelfs te emigreren. Ook Scholte zelf wordt voortdurend heen en weer geslingerd tussen zijn gevoel een geroepene door de Heer te zijn en zijn overtuiging dat zijn leiderschap gebaseerd moet zijn op de eigen verantwoordelijkheid van de leden van de gemeente. Zo komt Scholte ook in Pella, net als in Nederland, in botsing met de kerkenraad. Zijn denkbeelden stroken niet altijd met de opvattingen van de landverhuizers, zeker niet als hun eigenbelang op het spel staat.

Liefdevol

Van Diggelen heeft een mooi, liefdevol boek geschreven. Hij steekt zijn bewondering en sympathie voor Hendrik Peter Scholte niet onder stoelen of banken, zonder overigens in een vorm van hagiografie te vervallen. Het is veeleer gebaseerd op de kracht van de traditie waarin ook Michiel van Diggelen geworteld is. Door zijn portret van Scholte geeft hij niet alleen kleur aan de protestantse pioniersgemeenschap van Iowa, maar ook aan het pioniersbestaan in een van de meest cruciale perioden in de wordingsgeschiedenis van de Verenigde Staten van Amerika.