Intelligent, een rijke stijl, complotten, psychologisch onder druk staande personages en zeer goed gedocumenteerd. De debuutroman van Michael André Bernstein heeft alles in zich om overtuigend te zijn. Toch gaat Samenzweerders ten onder aan de ambitie en kennis van de auteur.

Als de ruim zeshonderd pagina’s samen te vatten zijn in enkele zinnen, zou de roman gaan over Galicia, een grensstadje tussen Oostenrijk en Rusland, dat aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog geteisterd wordt door een serie moorden. Jacob Tausk, een joodse spion in dienst van Graaf-gouverneur Wiladowski, krijgt als de familie van Wiladowski zelf getroffen wordt door het geweld, verregaande bevoegdheden om het een halt toe te roepen. Wat Wiladowski echter niet weet is dat zijn spion in wie hij al zijn vertouwen legt, een dubbele agenda hanteert en dat in het kamp van Tausks andere meester een samenzwering wordt beraamd.

Een groot aantal verhaallijnen en een bijna even groot aantal personages wordt opgevoerd, maar zowel de verhaallijnen als de personages lijken op elkaar en hoewel je als lezer de eerste pagina’s nog wel onder de indruk bent van de intelligente, breedsprakigheid en psychologische spanning die het boek je lijkt te gaan bieden, raak je al snel geïrriteerd door het volledige gebrek aan afwisseling of misschien beter gezegd: de bijna laboratorische opzet van het boek.

Gedetailleerde, analytische beschrijvingen gaan vooraf aan eindeloze monologen en dialogen die op hun beurt weer worden gevolgd door pagina’s lange brieven. Alles geschreven in dezelfde rijke en intelligente, maar tegelijkertijd nietszeggende stijl die op den duur een vervelend trucje wordt en die slechts zelden weet te verrassen.

De psychologische uitwerking van de karakters, waar Bernstein duidelijk veel aandacht aan heeft willen besteden, faalt: ze weten niet te overtuigen en lijken op plaatsen door de volledige gelijkheid in stijl en taalgebruik inwisselbaar. Ook de politieke spanning van een land aan de vooravond van een oorlog, geteisterd door samenzweringen en moorden, wordt niet overtuigend gebracht. Hoewel er herhaaldelijk op wordt gewezen dat de situatie in het land verslechterd en dat het lijden onder de bevolking erger wordt, voel je het als lezer niet en moet je maar aannemen dat het zo is.

Bernstein is hoogleraar Literatuurwetenschappen aan Berkeley, Californië en recensent voor onder andere Times Literary Supplement. Zijn kennis heeft zich echter tegen zichzelf gekeerd: literatuur is geen laboratorium waarin vaste wetten gelden en waarin met de juiste bestanddelen en onder de juiste omstandigheden een geslaagde proef tot stand kan worden gebracht. Noem het de kracht om te overtuigen, gevoel, passie of talent, maar er zal iets extra’s moeten worden toegevoegd om een roman te laten slagen. Als Samenzweerders iets aantoont dan is het dat wel. Wellicht had Bernstein beter een non-fictie boek over dit tijdperk kunnen schrijven: zijn kracht lijkt meer te liggen in een uitvoerige documentatie dan in het psychologiseren van karakters.

AMvdP