Als Maxim Leo’s grootvader met een beroerte wordt opgenomen in het ziekenhuis, en zijn spraakvermogen verliest, besluit Maxim Leo dat het tijd wordt om met zijn familie te gaan praten. Rode liefde gaat over zijn familie die hij twintig jaar na de val van de muur interviewde. Hierdoor kan hij eindelijk duiding geven aan de ruzies in zijn jeugd tussen zijn vader Werner en zijn communistische grootvader Gerhard. Iedereen in Leo’s familie is op een of andere manier beïnvloed door de opbouw én val van de DDR: een staat die voor de jongere generatie gedoemd was te mislukken en voor de stichters ervan het beloofde land had moeten zijn.
Maxim Leo (1970) debuteerde in 2005 als co-auteur van Single-family: zwei Männer- zwei Welten waarin hij anekdotes uit het dagelijks leven beschrijft. Zijn vader Wolf Leo maakte de illustraties voor dit boek.
In zijn roman Rode Liefde beschrijft hij de nog steeds sluimerende aanwezigheid van de DDR in zijn familie als ‘een geest die geen rust vindt’. Leo is, net als zijn grootvader en moeder waren, journalist bij de Berliner Zeitung, als hij besluit om zijn familiegeschiedenis te onderzoeken. De afstand die tussen Maxim en zijn familie ontstaat door het doen van dit onderzoek, blijkt nodig om eindelijk open te kunnen spreken over de herinneringen aan het Oost-Duitse land. Een land dat haar volk na de Tweede Wereldoorlog had moeten beschermen maar het in plaats daarvan opsloot en met ijzeren hand onderdrukte.
Twijfel aan het verleden
Maxim Leo is in deze (auto)biografische roman de verteller en gidst de lezer door het verleden van zijn beide grootvaders, Gerhard en Werner, zijn ouders Anne en Wolf, en uiteindelijk zijn eigen verleden. Door de continue aanwezigheid van Leo in het verhaal, wordt het verleden in een hedendaags en verklarend perspectief geplaatst. Leo durft nu kritisch te kijken naar het land waar hij opgroeide en de keuzes die zijn ouders, grootouders gemaakt hebben om dit land in stand te houden. Dit wordt goed geïllustreerd door de geschiedenis van Maxim Leo’s grootvader Gerhard, een man van Joodse afkomst die aan de wieg van de DDR stond en zijn geloof hierin nooit heeft laten wankelen.
Dit geeft inzicht in de gedachtegang van de voorstanders van de DDR. Gehard vocht tegen de nazi’s in de Tweede Wereldoorlog, sloot zich aan bij het Franse verzet, werd gemarteld door de nazi’s en uiteindelijk bevrijd door de partizanen. Dat hij als een van de eersten vóór een land was waarin iedereen gelijk was, fascisten buiten werden gehouden door een fysieke muur en velen dezelfde oorlogsgruwelen als hij hadden meegemaakt, lijkt vanuit dit perspectief heel aannemelijk.
Wonen in het verkeerde land
Leo laat met dit boek zien hoe het verleden, de keuzes voor de toekomst beïnvloeden. Hier en daar legt hij het er iets te dik bovenop, door bijvoorbeeld bij het beschrijven van Gerhards bevrijding tot drie keer toe op één pagina te benoemen welke loyaliteit bij Gerhard is ontstaan nadat hij bevrijd is door de Franse partizanen die geleid werden door de communistische partij. Dat Gerhards dochter, Anne (Leo’s moeder) op dezelfde manier denkt en het Westen vreest, wordt door Leo verklaard met, ‘Lang voordat ze kan begrijpen wat er om haar heen gebeurt, is de Koude Oorlog haar kinderwereld binnengeslopen en heeft haar tot zijn kameraad gemaakt.’
Met dit soort beschouwingen verklaart Leo continu de keuzes die zijn familie gemaakt heeft. Hoewel Anne, zijn moeder, op een gegeven moment besluit niet langer meer mee te werken aan de Oost-Duitse propaganda die verspreid wordt in de Berliner Zeitung, blijft haar geloof in het communisme overeind. Leo schrijft: ‘Met elk boek dat ze leest groeit haar overtuiging dat de DDR het socialisme eigenlijk belemmert, dat ze het verraadt en perverteert. Voor Anne is dat tegelijkertijd een opluchting en een belasting, omdat ze nu weliswaar weet dat ze in de juiste zaak gelooft, maar helaas in het verkeerde land woont.’
Het levensverhaal van grootvader Gerhard en zijn moeder Anne wordt in de roman het breedst uitgemeten. Wellicht dat Leo besluit hier dieper op in te gaan om ook de West-Duitsers inzicht te geven in de keuzes van zijn vroegere landgenoten. Immers, beschrijft hij later in het boek dat wanneer hij zijn West-Duitse paspoort gaat halen, hij zich schaamt voor het medelijden dat de West-Duitsers tonen nadat de muur eenmaal gevallen is. ‘Ik had het gevoel dat ik een bosjesman was die door witte mensen in hun wereld verwelkomd werd.’
Het groter geheel
De kracht van Rode Liefde ligt in de verschillende perspectieven die Maxim Leo aanhaalt in de reconstructie van zijn familieverleden en de afstand die hij bewaart tijdens het schrijven. In het beschrijven van grootvader Werners verleden staan overigens twee slordigheden waarbij de naam Gerhard genoemd wordt in plaats van Werner. De oplettende lezer zal ongetwijfeld begrijpen dat hier Werner bedoeld wordt.
Maxim Leo maakt met zijn boek het ontstaan van de DDR, door het Westen gezien als een schending van de mensenrechten, inzichtelijker. De herinneringen van zijn grootvader Gerhard en zijn moeder Anne verklaren hun communistische overtuigingen. Daarnaast is het verzet tegen de opgelegde grenzen een voortdurend thema. In Maxim Leo’s jeugd speelt dit al een belangrijke rol wanneer met vriendjes het spelletje ‘naar het Westen’ gespeeld wordt, waarbij twee kinderen de grenswachters zijn en de ander de vluchteling.
Al deze verschillende elementen en visies worden door Leo’s eigen reflecties bij elkaar gebracht en geduid. Het geeft de lezer een totaalbeeld van de invloed van de DDR als land op microniveau. De anekdotes en herinneringen die Leo aanhaalt, brengen de DDR weer even tot leven. De invloed die dit land op haar bewoners had, wordt misschien nog het beste weergegeven in Leo’s beschrijving van zijn eigen gevoelens na het vallen van de muur.
‘Ik hoef me geen air meer aan te meten, hoef me nergens aan te committeren en hoef geen standpunt te hebben. Politiek kan een gespreksonderwerp zijn wanneer je verder niets anders te binnen schiet. Niet de maatschappij, maar ikzelf ben het onderwerp van mijn leven.’
