Beeldend kunstenaar en schrijver Max Niematz, wordt door een kleine groep liefhebbers van zijn werk nauwlettend gevolgd en hoog gewaardeerd. Sinds 1987 heeft Niematz drie dichtbundels, een verhalenbundel en zeven romans gepubliceerd. Nu verscheen acht jaar na zijn laatste roman, Smeulende vuren, bloedend hout. Bosbouwer Seefaert noemt zijn pasgeboren zoon Douglas, omdat hij op de dag van zijn geboorte met flinke winst een perceel met Douglassparren verkoopt. Douglas, de ik-figuur in de roman, is de jongste van drie zonen.
Phill, de oudste, is beoogd opvolger van zijn vader. Hij werkt bij een bank en helpt in de familieonderneming met de veelzeggende naam De Domeinen. Zijn broers beschouwen hem als ‘lichtelijk gladjes’. De andere broer, klimsporter en kunstverzamelaar Jefferson, is genoemd naar een van de Founding Fathers en de derde president van de VS en heeft ‘de feestzomers’ uit zijn jeugd achter zich gelaten. De drie broers hebben zeer uiteenlopende karakters. Dat leidt tot pittige discussies en stevige conflicten. Toch breken ze nooit definitief met elkaar. De wankele familieband tussen hen is een belangrijk spanningselement in de roman en verwijst naar de titel.
Douglas onderscheidt zich van de twee, omdat hij zich als schrijver wil ontwikkelen. Wanneer de broers het ouderlijk huis verlaten, blijft Douglas met zijn ouders en het personeel achter. Om niet het contact met de werkelijkheid te verliezen gaat hij wekelijks naar een letterengenootschap in Rotterdam om schrijvers te ontmoeten en de literaire wereld te leren kennen.
Schrijven met artritis
Smeulende vuren, bloedend hout is een ontwikkelingsroman, waarin de geestelijke ontwikkeling van de jonge schrijver Douglas beschreven wordt. Allerlei personages uit zijn omgeving beïnvloeden hem. In de eerste helft van de roman gebeurt weinig. De dialogen tussen de drie broers, hun denken over hun persoonlijke toekomst en de reflecties van Douglas op zijn ontwikkelende schrijverschap bepalen de primaire verhaallijn. In de onderliggende laag reflecteert Douglas voortdurend op aspecten van het schrijverschap. Dat is nodig, want het schrijven gaat hem niet gemakkelijk af. Ook fysiek niet: hij heeft artritis in zijn handen. Bij zijn bezoeken aan de literaire club ontmoet hij twee personen, die belangrijk worden in zijn schrijversleven. De eerste is behept met de sprekende naam Roepert Haveland, een jonge bewonderaar van Niematz’ eerste romans, maar ook iemand die zijn werk en levenshouding buitengewoon kritisch kan becommentariëren. De tweede is Melchiot, een vreemde vogel die zich in de literaire club ontplooit tot een dwangmatige, religieuze sekteleider. Hij krijgt een steeds grotere groep volgelingen, ook Jefferson maakt daar deel van uit.
Over jezelf schrijven
Roepert Haveland en Douglas sluiten zich niet aan bij deze beweging. Ze worden geleidelijk twee eenlingen die elkaar bij tijd en wijle opzoeken. Roepert is een man van verhalen, van smakelijke anekdotes, van wilde ideeën en allerlei vormen van dwarsdenken. In de roman is hij de literaire tegenhanger van de schrijver Douglas die hem allerlei ideeën influistert of toeroept. Hierdoor ontstaat een boeiende strijd tussen twee krachten: Douglas, het romanpersonage van de schrijver, die tegenover Roepert staat, het alter ego van diezelfde schrijver. Metaforisch gezien is hij het literaire geweten van Douglas. Daarmee is Smeulende vuren, bloedend hout tevens een roman over het schrijver worden. De literaire club waaruit onder leiding van goeroe Melchiot een spirituele club is gegroeid, staat voor de negatieve kanten van de literaire wereld, waar Douglas en Roepert geen deel van willen uitmaken.
Het schrijverschap, het enigszins buiten de werkelijkheid staan van het schrijverspersonage, het uitstellen van heftige gebeurtenissen, alsook het verdwijnen van zijn schrijversdrang zijn thema’s die in Niematz’ vorige roman In de schaduw van toekomstige rampen een prominente rol speelden. De thematiek van Smeulende vuren, bloedend hout sluit hier naadloos op aan. Ook Douglas stelt aan zichzelf vragen als: ‘Want over jezelf schrijven, kan dat? Hoe kun je als schrijver én een personage zijn én de bron van verbeelding waaruit dat personage voorkomt? Hoe tegelijk waarnemer en waargenomene zijn?’
Een dood voorwerp
De mogelijke antwoorden zijn in de roman terug te vinden. Niematz werkt net als in zijn vorige romans de personages en hun onderlinge relaties gedetailleerd uit. Om zijn verhaal niet te zwaar te maken past Niematz gedoseerd humor toe, met name in de dialogen. Meestal gaat het om milde ironie, soms is er sprake van venijnig sarcasme, een enkele maal komt bij een personage cynisme bovendrijven. De dramatische gebeurtenissen in de tweede helft van de roman worden niet breed uitgewerkt, maar in enkele woorden zakelijk geregistreerd. Het gaat de schrijver niet om het effect of schrikmoment van een handeling of situatie, het benoemen op zich is voldoende. De spanning van de roman ontstaat voornamelijk in de gesprekken en de gedachten van de personages zelf. De auteur weet de moeder van Douglas lang op de achtergrond te houden zonder dat ze geheel uit het verloop van het verhaal verdwijnt. Uiteindelijk speelt ze na de dramatische gebeurtenissen wat betreft de toekomst van haar jongste zoon een cruciale rol.
Smeulende vuren, bloedend hout is een zorgvuldig geschreven roman met boeiende personages. Tegelijkertijd is het een verhaal met een gelaagde opbouw die evenwel wat mysterieus blijft. Het boek heeft een lange aanloop naar de meer dramatische gebeurtenissen in het laatste gedeelte en de ontknoping die daarop volgt. Het geeft de lezer op speelse wijze inzicht in een aantal aspecten van het schrijver-zijn. Het eindigt met de woorden van de schrijver Douglas die tegen zijn moeder zegt: ‘Als alles wat jij zegt en doet, ware gezegd en gedaan, wat zou mijn leven dan nog zijn? Een boek hooguit. Op een dag zou er met een doffe dreun een boek op de keukentafel vallen, een mooi boek, een mooi dood voorwerp.’ Dit boek over bosbouw, een ondernemersfamilie en het schrijverschap verdient een groot lezerspubliek. Het wordt tijd dat Max Niematz doorbreekt.
